O medycynie podróży i przygotowaniach zdrowotnych do wyjazdu w egzotyczne rejony świata rozmawiamy z PROF. DR HAB. N. MED. KRZYSZTOFEM KORZENIEWSKIM z Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej GUMed w Gdyni.
Zanim wybierzemy się podróż w rejony tropikalne i subtropikalne, należy w gabinecie lekarskim ocenić swój stan zdrowia oraz zasięgnąć porady na temat działań profilaktycznych, obowiązkowych i zalecanych szczepień itp. Określona profilaktyka przedwyjazdowa jest uzależniona od kraju/regionu, który jest naszym celem podróży, terminu wyjazdu (pora sucha vs. deszczowa), rodzaju planowanych aktywności (wypoczynek vs. sporty ekstremalne), występujących alergii i chorób przewlekłych, ciąży, przyjmowanych leków oraz przyjętych w przeszłości dawek szczepionek.
Szacunkowo 15-70% podróżujących z krajów rozwiniętych do rejonów o odmiennych warunkach klimatycznych i sanitarnych uskarża się na problemy zdrowotne. W większości są to choroby o łagodnym, krótkotrwałym przebiegu (przeziębienie, biegunki, oparzenia skóry), które chorzy leczą we własnym zakresie. Mogą wystąpić również schorzenia, które utrzymują się przewlekle lub pojawiają dopiero po powrocie z podróży.
Do najczęstszych chorób, z którymi trafiają do gabinetów lekarskich pacjenci po powrocie z rejonów o odmiennych warunkach klimatycznych i sanitarnych należą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, infekcje dróg oddechowych, zmiany skórne (odczyny po ukłuciach owadów, oparzenia słoneczne) oraz gorączki niewiadomego pochodzenia występujące w przebiegu niezdiagnozowanych chorób, takich jak malaria czy zakażenia arbowirusowe, np. Denga.
Badania przeprowadzone przez specjalistów z zakresu medycyny tropikalnej z Europy Zachodniej wykazały, że na 100 tysięcy podróżnych z krajów wysoko rozwiniętych udających się do krajów Trzeciego Świata na okres 1 miesiąca u:
– 50 tysięcy rozwinie się problem zdrowotny o niewielkim nasileniu;
– 8 tysięcy będzie szukało pomocy medycznej;
– 1,1 tysiąca będzie niezdolnych do pracy bezpośrednio po powrocie z podróży;
– 300 będzie hospitalizowanych podczas wyjazdu lub po powrocie;
– 50 będzie przewiezionych do kraju transportem medycznym
– 1 osoba umrze z powodu choroby lub obrażeń ciała.
Warto zaznaczyć, że główną przyczyną zgonu podróżnych nie są choroby tropikalne, ale choroby układu krążenia (49%); wypadki komunikacyjne i utonięcia (22%), choroby zakaźne i pasożytnicze stanowią tylko 1% przyczyn zgonów osób podróżujących do gorącej strefy klimatycznej.
Analizy prowadzone przez GeoSentinel Surveillance Network wskazują na statystycznie częstsze występowanie określonych chorób w zależności od regionów świata. I tak na przykład: choroby biegunkowe częściej występują w Azji Południowej i Południowo- Wschodniej, malaria w Afryce Subsaharyjskiej, choroby skóry na Karaibach.
W strefie międzyzwrotnikowej największym zagrożeniem są choroby przenoszone drogą pokarmową (wirusowe zapalenie wątroby typu A i E, dur brzuszny, cholera), oddechową (kosmopolityczne zakażenia wirusowe i bakteryjne) oraz te, przenoszone przez owady (głównie komary), w szczególności malaria i zakażenia arbowirusowe (Denga, Chikungunya, Zika).
Czytelniejszy jest podział ze względu na drogi przenoszenia chorób:
– przez owady (choroby wektorowe) – malaria, denga, chikungunya, zika (przenoszone przez komary) oraz leiszmaniozy (przenoszone przez muchówki)
– drogą pokarmową – WZW typu A i E, dur brzuszny, cholera, parazytozy jelitowe
– drogą oddechową – wirusowe i bakteryjne zakażenia dróg oddechowych,
– drogą płciową – chlamydioza, rzeżączka, kiła, AIDS
– zakażonej krwi (iniekcje, transfuzje, piercing, tatuaże wykonywane zanieczyszczonym sprzętem) – WZW typu B i C, AIDS
– choroby odzwierzęce. wścieklizna, gorączka Q
– drogą zanieczyszczonej wody i gleby schistosooza, leptospiroza, parazytozy jelitowe
Zdarzają się też ukąszenia gadów (węże) i stawonogów (skorpiony, pająki), jak również odczyny alergiczne po ukłuciu komarów, użądleniu owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły), czy oparzeniu meduz.
Wektory chorób tropikalnych, np. komary Aedes albopictus (zwane ze względu na charakterystyczne pręgowane zabarwienie odwłoka i odnóży komarami tygrysimi) przenoszące wirusa Dengi oraz Chikungunya występują na południu Europy od lat, więc nie rozmawiamy w kategoriach czy, tylko kiedy dojdzie do masowych zachorowań wśród mieszkańców naszego kontynentu. A przypadki gorączki denga są raportowane lokalnie w trzech południowych prowincjach Francji oraz we Włoszech w regionie Lazio (Rzym) i Lombardii (Mediolan), więc powinniśmy powoli przyzwyczajać się do tego, że nie musimy latać do tropiku, żeby zachorować na tzw. chorobę tropikalną. Wystarczy pojechać nad Lazurowe Wybrzeże lub do Wiecznego Miasta.
Szczepienia najlepiej zakończyć na 2-4 tygodnie przed planowaną podróżą, tak aby uzyskać wymagany efekt ochronny po zastosowaniu wszystkich wakcynacji. Przed wyjazdem należy sprawdzić swoją książeczkę szczepień (Międzynarodowe Świadectwo Szczepień), aby ustalić czy w przeszłości otrzymywaliśmy dawki podstawowe, uzupełniające i przypominające przeciw określonym chorobom zakaźnym.
Szczepieniami obowiązkowymi są wakcynacje przeciw żółtej gorączce (w wybranych krajach Afryki i Ameryki Południowej) oraz chorobie meningokokowej (w krajach strefy Sahelu oraz w Arabii Saudyjskiej dla muzułmanów udających się na pielgrzymkę). Pozostałe szczepienia należą do zalecanych i są dobrowolne. Wśród nich najczęściej stosowane są szczepienia przeciw takim chorobom jak: WZW A i B, dur brzuszny, tężec, wścieklizna. Podróżni udający się do rejonów endemicznego lub epidemicznego występowania cholery, błonicy, poliomyelitis, choroby meningokokowej powinni wykonać szczepienia przeciw ww. chorobom zakaźnym.
W większości krajów Afryki Subsaharyjskiej malaria występuje całorocznie. Afrykańskie kraje wolne od malarii to m.in.: Algieria, Egipt, Libia, Maroko, Tunezja, Mauritius, Reunion, Seszele.
Występowanie malarii jest powszechne w następujących krajach Afryki: Nigeria, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Czad, Gabon, Gwinea Równikowa, Kamerun, Kongo, Republika Środkowoafrykańska, Sudan, Zambia, Erytrea, Etiopia, Kenia, Madagaskar, Malawi, Mozambik, Rwanda, Somalia, Tanzania (w tym Zanzibar), Uganda, Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Liberia, Mali, Mauretania, Senegal, Sierra Leone, Togo, Zimbabwe.
Adrenalina w autostrzykawce to obowiązkowe wyposażenia apteczki dla osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy). Do neutralizacji jadu jadowitego węża niezbędna jest surowica dedykowana dla danego gatunku, a wiec jest to bardzo problematyczne zagadnienie. W Polsce dysponujemy surowicą przeciw jednemu gatunkowi jadowitemu (żmija zygzakowata), która nie spełni swojego zadania w tropiku.
PROF. DR HAB. N. MED. KRZYSZTOF KORZENIEWSKI
Od 2009 r. kierownik Zakładu Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej WIM z siedzibą w Gdyni, profesor tytularny (od 2018 r.) Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie oraz Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej GUMed w Gdyni, od 2019 r. prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży. Organizator szkoleń dla personelu medycznego biorącego udział w misjach pokojowych oraz operacjach stabilizacyjnych w Azji i Afryce, od 1999 r. uczestnik operacji wojskowych na Bliskim Wschodzie, w Azji Centralnej, w Afryce Subsaharyjskiej oraz na Bałkanach. Realizator badań populacyjnych w Afganistanie, Kosowie, Republice Środkowoafrykańskiej, Madagaskarze, w Tanzanii kontynentalnej i na Zanzibarze oraz wśród Pigmejów w ekosystemie leśnym Afryki Centralnej. Przyjmuje pacjentów w Przychodni Medycyny Podróży, Chorób Tropikalnych i Medycyny Pracy w Uniwersyteckim Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni.
Rozmawiała: Magda Adamek-Kverneland, dziennikarka Natura&Zdrowie, dyrektor oddziału naturazdrowie.com w Norwegii.
