Balneoterapia jest terapią, która łączy wielowiekową tradycję z innowacyjnością, opartą na wdrażaniu różnych form terapii wodnych, choć nie tylko, także terapii łączonych, aby uzyskiwać efekty terapeutyczne i lecznicze w wielu znanych i uciążliwych dolegliwościach oraz schorzeniach, np. w chorobach metabolicznych, zwyrodnieniach narządu ruchu, infekcjach, leczeniu stopy cukrzycowej, bólu, otyłości, płuc, by wymienić tylko kilka z nich. Na czym polega jej fenomen i w jakim stopniu jest znana oraz stosowana w Polsce?
Balneoterapia jest formą leczenia opartą na naturalnych źródłach mineralnych, wykorzystuje wody mineralne i ich zdrowotne właściwości, kąpiele lecznicze, solankowe i inne do poprawy zdrowia. Stosuje się ją głównie w celach leczniczych i rehabilitacyjnych, w leczeniu i usuwaniu różnych schorzeń. Rozwój balneoterapii wiąże się z rozwojem lecznictwa uzdrowiskowego, a ono sięga wstecz do XVIII-XIX wieku. Wówczas modne stawały się w całej Europie uzdrowiska o właściwościach leczniczych, chociaż zainteresowanie wodami leczniczymi nastąpiło znacznie wcześniej, już w XVI wieku dzięki badaniom źródeł wód mineralnych i ich popularyzacji poprzez piśmiennictwo. Dzisiejsza balneoterapia łączy kilkuwiekową tradycję z nowoczesnością, jaką oferuje współczesna technologia, dzięki czemu osiąga innowacyjne rozwiązania i metody leczenia. Jednym z takich ośrodków, największym z Polsce i Europie, jest Balneoklinika St. George w Ciechocinku.
Balneoterapia służy przede wszystkim do leczenia chorób metabolicznych i problemów zdrowotnych, które są z nimi powiązane. Pomaga w skutecznym usuwaniu cukrzycy i jej powikłań, pozbyciu się otyłości i nadwagi, leczeniu zaburzeń stresowych, problemów naczyniowych i miażdżycowych. Stosuje się ją przy leczeniu cukrzycy typu 1 i 2 bez otyłości, cukrzycy z otyłością, z powikłaniami naczyniowymi i neurologicznymi, w tym z zespołem stopy cukrzycowej, w leczeniu otyłości zespołu metabolicznego, otyłości z zaburzeniami lipidowymi, nadciśnieniem tętniczym, z chorobami układu ruchu. W leczeniu miażdżycy naczyń kończyn dolnych (w I i II stadium choroby niedokrwiennej). W leczeniu osteoporozy (pomenopauzalnej i wtórnej w przebiegu cukrzycy i chorób reumatycznych). W leczeniu chorób reumatycznych, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów, zespołów bólowych kręgosłupa. Chorób układu ruchu. Zwraca się również uwagę na choroby wieku podeszłego oraz wychodzenie z uzależnień i likwidowanie bólu.
Balneoterapia opiera się do wodolecznictwie i leczeniu sanatoryjnym, obejmuje szereg różnych zabiegów, do których należą: kąpiele lecznicze (solankowe, CO2 gazowe, perełkowe, ozonowe, kwasowęglowe), inhalacje solankowe górnych dróg oddechowych, zabiegi wodolecznicze, obejmujące natryski zmienne, biczowe, kąpiele wirowe kończyn górnych i dolnych, masaż podwodny, ręczny i hydromasaż mechaniczny, zabiegi borowinowe, okłady całkowite i częściowe z pasty borowinowej, masaże lecznicze z zakresu fizykoterapii w pełnej gamie zabiegów i usług, balneofototerapia i haloterapia. Pierwsza z nich wykorzystuje ług ciechociński w leczeniu łuszczycy, druga to inhalacje z suchego aerozolu solnego. Badania naukowe wykazały dużą skuteczność tej terapii u chorych z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i POCHP oraz u palaczy tytoniu.
W stosunku do innych krajów europejskich polska balneologia jest dziedziną przodującą o modelowym rozwiązaniu organizacyjnym. Wykorzystuje najnowsze rozwiązania technologiczne, czego przykładem są innowacyjne metody lecznicze, balneofototerapia i haloterapia. Balneofototerapia służy do leczenia łuszczycy przy wykorzystaniu lokalnego surowca, jakim jest ług ciechociński. Haloterapia polega na wykonywaniu inhalacji z suchego aerozolu solnego, co sprawdza się znakomicie u osób z problemami oskrzeli i przy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Rozwój nowoczesnej techniki pozwala na zaopatrzenie zakładów lecznictwa uzdrowiskowego w wysokiej jakości sprzęt i aparaturę, co sprzyja lepszej efektywności, poprawia bezpieczeństwo dla chorych i personelu. Nowe metody lecznicze zwiększają jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych. Są to elementy nowoczesności wzbogacające tę dziedzinę, w której wiele możliwości nadal jest nieodkrytych. Warto wspomnieć o powiązaniach balneoterapii z układem odpornościowym, a w zasadzie z jego immunostymulacją czy otyłością, która jak wiadomo stała się plagą naszego współczesnego świata. Istnieją liczne już dowody naukowe na to, że balneoterapia wzmacnia odporność nieswoistą organizmu, czyli odporność wrodzoną. Dotychczasowe badania wykazały, że zabiegi balneologiczne wpływają korzystnie na układ limfocytów, leukocytów oraz cytokiny, a więc głównie na obwodowe centra układu odpornościowego. Podczas badań stwierdzono następujące efekty działania zabiegów balneologicznych:
Zgodnie z obserwacjami klinicznymi szczególnie istotną rolę odgrywają kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe, zabiegi radonowe, solankowe, kąpiele gorące oraz zabiegi borowinowe. Mechanizm działania immunostymulacyjnego balneoterapii jest mało poznany. Wiadomo, że zabiegi balneologiczne wzmacnią odporność nieswoistą, komórkową oraz wspierają odporność swoistą. Zabiegi balneologiczne wykazują bez wątpienia działanie immunostymulacyjne i przeciwzapalne. Kąpiele mineralne i okłady peloidowe (borowinowe) mają korzystne działanie immunologiczne poprzez wpływ stymulacyjny na układ immunologiczny i system neuroendokrynny. Efekt immunologiczny wykazują zabiegi stosowane seryjnie na duże powierzchnie ciała oraz o stopniowanej intensywności działania. W wyniku bodźcowego działania balneoterapii o stopniowanej intensywności, następuje reakcja układu immunologicznego i po przyjęciu serii zabiegów, powstanie u pacjentów stanu adaptacji immunologicznej. Usprawniać więc można za pomocą tej metody odporność nieswoistą, poprzez proces adaptacji immunologicznej chronić organizm przed infekcjami.
W przypadku problemu otyłości, Balneoklinika St. George w Ciechocinku, jest jedynym w Polsce ośrodkiem uzdrowiskowym, który prowadzi leczenie otyłości kompleksowo i długofalowo- aż do skutku. Otyłych dużego i średniego stopnia podaje się programom długofalowym trwającym 1- 2 lata. Pobyty stacjonarne przeplatane są kontrolami ambulatoryjnymi. Długotrwała kontrola lekarska pozwala na stopniowe eliminowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz aktywności fizycznej i zapewnia trwałe wyniki leczenia. Program otyłości obejmuje kilka elementów: leczenie dietetyczne, oparte na diecie św. Jerzego, połączone z aktywnością fizyczną, psychoterapią behawioralną i leczeniem balneologicznym. Leczenie balneologiczne: hydroterapeutyczne i fizykoterapeutyczne, wykorzystuje się w celu poprawienia elastyczności i ukrwienia skóry i mięśni (zapobieganie zwiotczeniu) oraz leczenia chorób będących powikłaniami otyłości lub chorób towarzyszących. Balneoklinika dysponuje zabiegami borowinowym, kąpielami mineralnymi i hydroterapeutycznymi, kinezyterapią oraz pełną fizykoterapią. Stosuje się tutaj nowoczesne leczenie otyłości według standardów światowych i z uwzględnieniem autorskich programów leczenia, opracowanych przez Prof. dr hab. Irenę Ponikowską. Łącznie z balneoterapią wdraża się sześć autorskich programów leczenia, dedykowanych określonym schorzeniom, włącznie z programem usuwania uzależnień.
Opracowanie: dr Małgorzata Musioł
Prof. dr hab. med. Irena Ponikowska
Kieruje Balneokliniką St. George w Ciechocinku oraz prowadzi wykłady w Kujawskiej Szkole Wyższej we Włocławku. Była przez 25 lat Krajowym Konsultantem w dziedzinie Balneologii i Medycyny Fizykalnej, Prezesem Polskiego Towarzystwa Balneologii i Medycyny Fizykalnej oraz kierownikiem byłego Uzdrowiskowego Szpitala Klinicznego w Ciechocinku i Katedry Balneologii i Medycyny Fizykalnej Uniwersytetu Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy.
