Spis treści:
1. Czym jest kwas masłowy i maślan sodu.
2. Jak powstaje kwas masłowy/maślan sodu? Jego rola w organizmie.
3. Badania prowadzone nad leczniczym działaniem maślanu sodu.
4. Dieta zawierająca kwas masłowy i produkty pobudzające jego produkcję.
5. Wskazania i przeciwwskazania przy suplementacji kwasu masłowego/maślanu sodu.
Rola maślanu sodu i kwasu masłowego jest dopiero w wielu aspektach odkrywana. Niewątpliwie to stosunkowo nowy hit suplementacji. Wiemy już na pewno, że świetnie wpływa na układ trawienia. Ale tych zalet jest o wiele więcej, od poprawy działania układu nerwowego po potencjalną profilaktykę przed chorobami cywilizacyjnymi.
Maślan sodu chemicznie jest solą sodową kwasu masłowego (inaczej butanowego), a więc organicznego krótkołańcuchowego kwasu tłuszczowego. Często nazwy kwas masłowy (butyric acid) używa się z nim zamiennie, choć nie do końca jest ona prawidłowa, maślan sodu jest pochodną kwasu masłowego. Od dość dawna wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym, przede wszystkim jako regulator kwasowości pH, konserwant, regulator tekstury i smaku (króluje tutaj przemysł cukierniczy, poprawia i smak, i konsystencję ciast, ciastek). W smaku kwas masłowy przypomina nieco sól, ale ma od niej mniej słony posmak, przechodzący w goryczkę. Gdybyśmy mieli okazję zobaczyć go w stanie czystym, miałby oleistą konsystencję. I odstraszałby nas zapachem lekko zjełczałego masła, który w dużych stężeniach staje się ostry, kojarzący się ze zjełczałym tłuszczem. Maślan sodu natomiast ma formę ciała stałego i bardziej neutralny zapach.
Związek wytwarzany jest, razem z kwasem octowym i propionowym, w jelicie grubym, zwłaszcza w okrężnicy. W procesie tym biorą udział bakterie żerujące na niestrawialnych węglowodanach i oligomerach heksozy, przede wszystkim te lubiące kwaśne środowisko, a więc niski współczynnik pH (szczepy Clostriudium, Eubacterium, Butyrivibrio, Fusobacterium, Roseburia, Anaerostipes) – przy wzroście pH jego ilość automatycznie zaczyna spadać. Produkcję może zaburzyć kilka czynników – oprócz niezdrowej diety (zbyt mało błonnika, dużo produktów wysokoprzetworzonych), która nie dostarcza bakteriom pożywienia, są to też narażenie na długotrwały stres, bezsenność i ograniczenie aktywności fizycznej. Do tego infekcje i choroby przewlekłe. Maślan sodu w naszym organizmie odpowiada przede wszystkim za prawidłową pracę układu trawienia. Jest głównym substratem energetycznym dla komórek nabłonkowych jelita grubego, zwanych kolonocytami – pobudza ich wzrost i różnicowanie, co przekłada się na modulację odpowiedzi immunologicznej w jelitach (zachowanie równowagi w mikrobiomie, hamowanie rozwoju chorobotwórczych patogenów, stymulowanie produkcji ochronnego śluzu). Jest jednym z czynników stanowiących o sile bariery jelitowej. Uznaje się go często za probiotyk, wspiera namnażanie „dobrych” bakterii, na czele z Lactobacillus. Wiadomo, że przyspiesza regenerację chorych tkanek, ogranicza stany zapalne (zmniejsza wydzielanie przez makrofagi cytokin prozapalnych IL, zwiększa produkcję peptydów obronnych przeciwdrobnoustrojowych), a także pobudza tak zwaną resorpcję zwrotną – dzięki temu organizm traci mniej wody i elektrolitów, co jest ważne na przykład przy biegunkach. To nie wszystko, dzięki osi mózg-jelita wpływa i na funkcje poznawcze: poprawia zdolność zapamiętywania, skupienie uwagi. Kwas masłowy przedostaje się w niewielkich ilościach do krwiobiegu, jak wszystkie kwasy tłuszczowe wpływa na wchłanianie różnych mikroelementów i minerałów, na czele z wapniem, żelazem i magnezem, co może mieć przełożenie na prawidłowe funkcjonowanie wielu różnych organów.
Polecany produkt https://naturabazar.pl/szukaj?controller=search&poscats=0&s=ma%C5%9Blan+sodu
Jest też kilka innych potencjalnych jego walorów, choć tutaj trzeba zaznaczyć, że wszystkie są one w fazie badań. I tak kwas masłowy ma zapobiegać tyciu, a tym samym otyłości i cukrzycy (z drugiej strony znajdziemy wyniki eksperymentów mówiących, że jego nadmiar prowadzi do niewielkiego zwiększenia wagi, bowiem poprawia apetyt i wchłanianie). Testowany jest jako środek prewencyjny przy raku okrężnicy przez pobudzanie apoptozy zmutowanych komórek. Maślan ma też dobrze znany efekt hamujący na proliferację linii komórkowych raka jelita grubego in vitro, indukując zatrzymanie cyklu komórkowego poprzez wiele szlaków molekularnych. Zmniejsza również uszkodzenia DNA wywołane przez substancje rakotwórcze. Badania kliniczne wykazywały jednak zmienne wyniki i nie jest do końca jasne, czy maślan nie jest/nie musi być połączony na zasadzie synergii z innym związkiem, by prawidłowo działać antynowotworowo. Na dodatek produkcja maślanu prowadzona przez bakterie jest bardzo zmienna u różnych osób. W takiej sytuacji metody mające na celu przywrócenie lub zwiększenie produkcji maślanu poprzez fermentację mikrobiologiczną prawdopodobnie będą wymagały dostosowania wyboru diety do mikrobiomu każdej osoby, a w przypadkach suplementacji indywidualnego doboru dawek.
Kwas masłowy znajdziemy w mleku, produktach mlecznych (sery – gdzie jest go najwięcej, łatwo poznać: ser ma intensywniejszy zapach), kiszonkach. Nie jest go tam zazwyczaj wiele, na dodatek zostaje niemal w całości wychwycony zanim trafi do kolonocytów. Sporo jest go w maśle (3-4g na 100g produktu), ale sytuacja jest taka sama – nie dociera głębiej i musielibyśmy jeść szkodliwe dla zdrowia ilości masła, by pozyskać odpowiednie ilości kwasu masłowego… Więcej produkujemy go sami, dzięki spożywaniu niektórych warzyw, owoców, nasion. Występują w nich substancje pobudzające jego syntezę – inulina, pektyny, mannitol, fruktooligosacharydy. Ze szczególnie polecanych produktów można by tutaj wymienić otręby, brązowy ryż, kasze, strączkowe, cebulę, pieczywo pełnoziarniste, czosnek, por, jabłka, zielone banany, ziemniaki, karczochy czy szparagi. Wszystko to może okazać się niewystarczające, stąd dość często zaleca się suplementację; znajdziemy go zazwyczaj w formie tabletek i kapsułek. Najlepiej kupować te otoczkowane/mikrootoczkowane, ponieważ w takiej formie dotrą nieuszkodzone przez soki i enzymy żołądkowe bezpośrednio do jelita grubego (wyeliminuje to też przykry zapach z ust, który może się pojawić przy zażywaniu nieotoczkowanych preparatów).
Maślan sodu polecany jest przede wszystkim osobom cierpiącym na przewlekłe lub nawracające infekcje układu pokarmowego, biegunki (także infekcyjne, wirusowe lub bakteryjne), zaparcia, wzdęcia, zespół jelita drażliwego, SIBO, chorobę Leśniewskiego-Crohna, zapalenia uchyłków. Jako środek wspomagający stosowany może być po radioterapii, ogranicza możliwe powikłania po leczeniu związane z układem pokarmowym. Poza tym zaleca się go osobom żyjącym w stresie, mającym kłopoty ze snem, pracującym w zawodach wymagających skupienia uwagi, seniorom dla poprawy funkcji poznawczych. Ze względu na funkcje probiotyczne warto go zażywać po antybiotykoterapiach. Nie jest polecany dzieciom poniżej lat 7, kobietom w ciąży i karmiącym, przynajmniej bez zaleceń lekarza, brak bowiem wiarygodnych badań nad ewentualnymi przeciwwskazaniami. Trzeba pamiętać przy okazji, że przedawkowanie kwasu masłowego/maślanu sodu prowadzić może do nadciśnienia tętniczego i potęgować niektóre choroby serca – zawiera przecież sód. Poza tym w sporadycznych przypadkach maślan spożywany w nadmiarze może wywoływać problemy żołądkowe.
Jan Matul, dziennikarz naturazdrowie.com
Źródła:
https://www.clinicalnutritionjournal.com/article/S0261-5614(22)00384-3/fulltext https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0261561422003843
