Grzyby adaptogenne od wieków fascynowały zarówno naukowców, jak i entuzjastów medycyny naturalnej. Ich niezwykłe właściwości prozdrowotne znajdują zastosowanie w walce z chorobami cywilizacyjnymi, nowotworami, a nawet chorobami neurodegeneracyjnymi. Ale czym właściwie są te niezwykłe organizmy i co sprawia, że mogą być tak skuteczne?
Termin “adaptogeny” zaproponował w latach 40. XX wieku rosyjski naukowiec Nikolaj Lazarev. Odkryto wówczas, że niektóre rośliny i grzyby wzmacniają odporność na stres środowiskowy, chemiczny czy fizyczny. Adaptogeny działają niespecyficznie – normalizują funkcjonowanie organizmu oraz zwiększają jego odporność na różne czynniki stresogenne, niezależnie od ich rodzaju. Czyli krótko mówiąc to substancje, które pomagają przywrócić równowagę organizmu, niezależnie od tego, czy ten boryka się z obciążeniem fizycznym, psychicznym, czy środowiskowym. Działają jak naturalny „termostat” dla różnych procesów metabolicznych ciała, regulując procesy biologiczne i zwiększając odporność na choroby. Wśród nich szczególną uwagę przykuwają grzyby, takie jak soplówka jeżowata, reishi, wrośniak różnobarwny i chaga, które odgrywają istotną rolę zarówno w tradycyjnej medycynie, jak i w nowoczesnych terapiach.
Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus), znana również jako „lion`s mane” (ang. lwia grzywa) dzięki charakterystycznym włóknistym owocnikom, jest prawdziwym skarbem natury dla naszego układu nerwowego. Zawiera unikalne związki – hericenony i erinacyny – które pobudzają syntezę czynnika wzrostu nerwów (NGF). NGF odgrywa kluczową rolę w regeneracji neuronów, co czyni soplówkę obiecującym wsparciem w walce z chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroba Alzheimera czy demencja. Badania wykazały, że regularna suplementacja tym grzybem poprawia pamięć i funkcje poznawcze u osób starszych, a także wspiera odbudowę osłonek mielinowych w neuronach a nawet potrafi być pomocna w przypadku stanów depresyjnych. Nic dziwnego, że soplówka zyskuje coraz większą popularność wśród osób dbających o zdrowie całego układu nerwowego. Jest to również mój absolutny faworyt.
Reishi, znany w Azji jako „eliksir życia”, jest symbolem długowieczności. Jego działanie opiera się na bioaktywnych składnikach, takich jak triterpeny i polisacharydy, które wzmacniają układ odpornościowy i wspierają organizm w walce z nowotworami. Reishi nie tylko zwiększa aktywność komórek NK (Natural Killer), kluczowych w eliminacji komórek rakowych, ale także hamuje angiogenezę – proces tworzenia nowych naczyń krwionośnych, które odżywiają guzy. Dodatkowo, potrafi zatrzymywać cykl komórkowy komórek nowotworowych, uniemożliwiając ich podział i dalszy rozwój. Jego potencjał jest szeroko badany, szczególnie w kontekście terapii wspomagającej leczenie raka piersi czy jelit. W tradycyjnej medycynie chińskiej był zarezerwowany wyłącznie dla cesarzy – dziś każdy może skorzystać z jego dobroczynnych właściwości. Jednak nie powinno się go stosować w przypadku chorób wywołanych wysokim stężeniem estrogenu, reishi może podnosić jego poziom we krwi.
Chaga, czyli błyskoporek podkorowy, rośnie głównie na brzozach, z których czerpie cenne substancje, takie jak betulina i kwas betulinowy oraz wytwarza własne polisacharydy. Związki te są silnymi antyoksydantami, neutralizującymi wolne rodniki odpowiedzialne za uszkodzenia DNA i procesy starzenia. Chaga wspiera zdrowie komórek i pomaga w walce z przewlekłymi stanami zapalnymi, które są jednym z głównych czynników rozwoju nowotworów. Jest również ceniona za swoje właściwości przeciwnowotworowe – potrafi hamować rozwój guzów, indukować apoptozę w komórkach nowotworowych oraz wspierać organizm w ochronie przed stresem oksydacyjnym. W medycynie ludowej napar z chagi stosowano jako środek wzmacniający i wspomagający leczenie infekcji. Chaga może poszczycić się imponującym wskaźnikiem ORAC (skala, która mierzy siłę działania antyoksydantów) wynoszącym ponad 345 858 na 100 g proszku, znacznie wyższym niż zielona herbata (125 300) czy sproszkowane jagody acai (102 700). Oznacza to, że chaga jest jedną z najbardziej bogatych źródeł przeciwutleniaczy w pożywieniu.
Wrośniak różnobarwny (Trametes Versicolor) to prawdziwy bohater w profilaktyce nowotworowej. Zawarty w nim polisacharyd K (PSK) jest wykorzystywany w Japonii od lat 70 XX wieku jako oficjalny adiuwant w terapii nowotworowej. PSK wspiera odpowiedź immunologiczną organizmu, aktywując komórki NK i makrofagi, które niszczą komórki rakowe. Co więcej, ekstrakty z wrośniaka zmniejszają skutki uboczne chemioterapii, poprawiając jakość życia pacjentów onkologicznych. Dzięki swoim właściwościom immunomodulującym wrośniak pomaga organizmowi w utrzymaniu równowagi i ochronie przed chorobami. Jednak ostatnie regulacje związane z wpisaniem wrośniaka różnobarwnego na listę Novel Foods wzbudziły pewne kontrowersje. Grzyb, od blisko pięciu tysięcy lat stosowany w tradycyjnej medycynie Dalekiego Wschodu, zyskał ogromne zainteresowanie w Europie dzięki licznym badaniom potwierdzającym jego właściwości prozdrowotne. Wydawać by się mogło, że rosnąca popularność i dostępność produktów naturalnych to krok naprzód w profilaktyce zdrowotnej. Niemniej jednak, dla niektórych obserwatorów wprowadzenie wrośniaka do kategorii Novel Foods rodzi pytania o to, czy nie jest to część szerszej tendencji do ograniczania dostępu do tanich, naturalnych składników na rzecz ich droższych, syntetycznych alternatyw.
Analogiczne przypadki w przeszłości, takie jak historia yohimbiny (Pausinystalia johimbe), pokazują, że rosnące zainteresowanie naturalnymi produktami często prowadzi do zmian regulacyjnych, które teoretycznie mają na celu ochronę konsumentów. W efekcie naturalne formy składnika mogą stać się trudniej dostępne, podczas gdy syntetyczne wersje – często obciążone większym ryzykiem skutków ubocznych – zyskują uprzywilejowaną pozycję na rynku. Choć oficjalnym powodem regulacji jest zawsze bezpieczeństwo konsumentów, warto zachować czujność wobec tego, jakie skutki niosą one dla dostępności i kosztów naturalnych produktów zdrowotnych.
Czy historia wrośniaka różnobarwnego zakończy się w podobny sposób? Czas pokaże. Jednak dla osób świadomych znaczenia naturalnych terapii to sygnał, by bardziej doceniać i wspierać tradycyjne metody profilaktyki zdrowotnej.
Grzyby adaptogenne to przykład harmonii natury i nauki. Ich zdolność do wzmacniania organizmu, wspierania regeneracji i ochrony przed stresem sprawiają, że są nieocenione zarówno w profilaktyce, jak i terapii wielu chorób. W dobie rosnącego zainteresowania zdrowym stylem życia i naturalnymi metodami leczenia, adaptogeny mogą stać się kluczowym elementem przyszłościowej medycyny. Ich wielowymiarowe działanie inspiruje do dalszych badań, a ich skuteczność – do codziennego stosowania. Wprowadzenie adaptogennych grzybów do diety to nie tylko krok ku lepszemu zdrowiu, ale także szansa na głębsze połączenie z naturalnym światem, który od tysięcy lat dostarcza ludziom tego, co najlepsze.
Niestety, historia pokazuje, że naturalne substancje wspierające zdrowie – te, które czerpią swoją moc bezpośrednio z natury – zbyt często stają się ofiarami własnej skuteczności. Gdy badania naukowe potwierdzają ich wartość, szybko stają się inspiracją do tworzenia syntetycznych alternatyw, które choć są legalne, niosą ze sobą ryzyko niepożądanych skutków ubocznych.
Te syntetyczne wersje często wypierają oryginalne, naturalne ekstrakty (poprzez działania legislacyjne), których potencjał wspierania zdrowia mógłby stanowić realną alternatywę dla konwencjonalnych terapii.
W tle tych procesów trudno nie dostrzec sił, które kierując się interesem finansowym dążą do zastąpienia tego, co naturalne, drogimi i łatwiej kontrolowanymi formułami. Chociaż natura od wieków stanowi inspirację dla nauki, pozostaje pytanie, dlaczego tak często odbiera się jej należne miejsce w codziennym wsparciu zdrowia. Czy mamy odwagę i świadomość, aby w pełni docenić jej wartość?
Bibliografia:
1. Chugh R. M. i wsp.: Fungal Mushrooms: A Natural Compound With Therapeutic Applications, Front Pharmacol. 2022; 13.
2. Guggenheim A. G. i wsp.: Immune Modulation From Five Major Mushrooms: Application to Integrative Oncology, Integrative Medicine, Vol. 13, No. 1, February 2014.
3.Hryć B, Zgórka G.: Tarczyce – roślinne adaptogeny z różnych kontynentów, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, Tom 67, 3 (320): 625–633.
4. Fritz H, Kennedy DA, Ishii M, et al. Polysaccharide K and Coriolus versicolor Extracts for Lung Cancer: A Systematic Review. Integrative Cancer Therapies. 2015
5.Habtemariam, S. Trametes versicolor (Synn. Coriolus versicolor) Polysaccharides in Cancer Therapy: Targets and Efficacy. Biomedicines 2020
6. Mizuno, T., Wang, G., Zhang, J., Kawagishi, H., Nishitoba, T., & Li, J. (1995). Reishi, Ganoderma lucidum and Ganoderma tsugae: Bioactive substances and medicinal effects. Food Reviews International, 11(1), 151–166.
7. Sliva D. Ganoderma Lucidum(Reishi) in Cancer Treatment. Integrative Cancer Therapies. 2003;2(4):358-364. doi:10.1177/1534735403259066
8.Se Hwan Ryu, Seong Min Hong, Zahra Khan, Seul Ki Lee, Manjunatha Vishwanath, Ayman Turk, Sang Won Yeon, Yang Hee Jo, Dae Hee Lee, Jae Kang Lee, Bang Yeon Hwang, Jae-Kyung Jung, Sun Yeou Kim, Mi Kyeong Lee, Neurotrophic isoindolinones from the fruiting bodies of Hericium erinaceus, Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, Volume 31,2021,
9. Chong, P.S., Poon, C.H., Roy, J. et al. Neurogenesis-dependent antidepressant-like activity of Hericium erinaceus in an animal model of depression. Chin Med 16, 132 (2021).
magister inżynier biotechnologii, właściciel firmy IUVENIS LAB, od kilku lat łączę wiedzę biotechnologiczną z praktycznym doświadczeniem w branży suplementów diety oraz badaniach naukowych. Absolwent Politechniki Warszawskiej, praca inżynierska na temat szlaków metabolicznych oraz ekspresji genów.