Każdy z nas ma swój wiek chronologiczny i biologiczny. Ten pierwszy znamy wszyscy, wynika on z daty urodzenia. Drugi natomiast wcale nie musi się z nim zgadzać – można mieć 35 lat i ciało funkcjonujące jak u 50-latka, i odwrotnie. Wiek biologiczny wskazuje poziom zużycia naszego organizmu, pokazuje, w jakim stanie są nasze komórki, narządy, poszczególne układy. Odzwierciedla on wpływ stylu naszego życia, często też genetyki, wyboru diety, miejsca zamieszkania (zanieczyszczenia) itp. Poza tym przykładowo wzrasta w okresie ciąży, obniża się po porodzie, jest bowiem w dużym stopniu zależny od długotrwałego stresu (stres krótkotrwały nie ma natomiast na niego, jako naturalny, większego wpływu lub wręcz ma wpływ pozytywny). Wiek taki określa się różnymi metodami, najpopularniejszą są badania telomerów, fragmentów chromosomów, które skracają się przy każdym z podziałów komórek. W mniej więcej 20% wpływ na nie ma starzenie się, cała reszta to już obraz tego, jak żyjemy. Naukowcy od dawna zadawali sobie pytanie, jaki czynnik najbardziej wpływa na wiek biologiczny – co sprawia, że rośnie on szybciej lub jest niższy niż wiek chronologiczny. Udało się to sprawdzić naukowcom z Libera Universita Mediterranea i IRCCS Neuromed w Pozzilli we Włoszech, którzy przeanalizowali 22,5 tysiąca osób w średnim i starszym wieku pod kątem nawyków żywieniowych w ramach projekt Moli-sani, największego w historii podobnych testów w Europie. Podczas analiz przebadano 36 różnych markerów, które związane są z wiekiem biologicznym.
Na podstawie wspomnianych 22,5 tysiąca kwestionariuszy żywnościowych wykazano, że czynnikiem najskuteczniej podnoszącym wiek biologiczny jest żywność wysokoprzetworzona (zwana też ultraprzetworzoną, UPF). Średnio podniosła ona wiek biologiczny badanych o 1,6 roku, choć były i przypadki przekraczające 10 lat (dla odmiany osoby, które jej nie jadły było średnio o 4 lata „młodsze”). Zawiera ona substancje, które w stanie naturalnym nie występują w pokarmach i w zdrowo prowadzonej kuchni zwyczajnie ich nie znajdziemy – mowa przede wszystkim o utwardzonych tłuszczach, barwnikach, słodzikach, maltodekstrynie, konserwantach, hydrolizach białek, wzmacniaczach smaku, akrylamidzie (powstaje w gotowaniu przemysłowym w wysokiej temperaturze), furanach. Są one powszechnie dodawane dziś do ogromnej liczby produktów (nie mają co ważne żadnego zastosowania bezpośrednio kulinarnego), także tych nieoczywistych, które ogólnie mogą się kojarzyć ze zdrową żywnością – paczkowanego pieczywa, owocowych jogurtów, wegetariańskich zamienników mięsa, konserwowych warzyw i owoców, niektórych płatków śniadaniowych z owocami i ziarnami itp.
Wspomniane substancje to jedna z przynajmniej czterech przyczyn szkodliwego wpływu tego rodzaju żywności. Drugą jest obniżanie bądź wręcz usuwanie z produktów różnych substancji odżywczych i błonnika, które naturalnie w nim występują – „gubią” się one w trakcie obróbki przemysłowej, co podkreśla jedna z prowadzących badanie, Marialaura Bonaccio, dodając, że taka sytuacja zaburza metabolizm glukozy oraz stan i funkcjonowanie mikrobiomu jelitowego. Prowadzi to do wielu przewlekłych schorzeń, a także chronicznych stanów zapalnych. Trzeci grzech takiej żywności tkwi w opakowaniu, najczęściej plastikowym – z niego do jedzenia przenikają toksyczne składniki, chociażby bisfenol i ftalany, w niewielkiej ilości, ale gdy się skumulują, mają już pokaźny wpływ na gospodarkę hormonalną. Czwartym punktem są właściwości uzależniające części produktów wysokoprzetworzonych. Wspomina o tym Haley Krupa we wrześniowym numerze „Brain Sciences”: „Żywność ultraprzetworzona może stymulować ścieżki nagrody w mózgu, które są podobne do tych wyzwalanych przez używanie narkotyków, zwiększając ryzyko uzależnienia”.
Według Licii Lacivello, kolejnej z badaczek biorących udział w projekcie, patrząc na powyższe fakty, wiele nawet teoretycznie zdrowych produktów i zawierających substancje odżywcze może zostać uznanych za ultraprzetworzone. W związku z tym potrzebne byłyby całkiem nowe zalecenia dietetyczne przy ustalania jadłospisów, takie, które biorą pod uwagę również stopień przetworzenia danej żywności.
Trzeba dodać, że już wcześniej, latem 2024 roku, wspólny zespół naukowców z Sorbony i uniwersytetu w Sydney zidentyfikował i opisał 32 skutki zdrowotne powiązane z żywnością ultraprzetworzoną. Dane opublikowane w „The BMJ” pokazały, że jej regularne spożywanie zwiększa na przykład o 50% ryzyko śmierci z powodu chorób układu krążenia, a także o tyle samo pojawienie się zaburzeń psychicznych czy lękowych. Na 40-66% oceniono zwiększenie ryzyka śmierci z powodu chorób serca, otyłości, cukrzycy typu 2. To wyniki porównywalne do szkodliwości… papierosów! Potwierdzono oprócz tego, że żywność ultraprzetworzona zwiększa kruchość kości, obniża zdolności poznawcze, zwiększa ryzyko demencji.
Zatrzymanie (a nawet cofnięcie) wieku biologicznego jest możliwe. Badania przeprowadzone w ubiegłym roku w Brigham And Women’s Hospital pokazały, że jest on stosunkowo elastyczny, mocno powiązany na przykład ze stresem. Dr Viktor Gladyshev stwierdził na łamach „Cell Metabolism”: „Kiedy stres w czasie badań ustępował, biologiczny wiek wracał do pierwotnych wartości. Oznacza to, że sposoby powrotu do równowagi po stresie mogą zwiększać długowieczność”. Zdrowe odżywianie i zdrowy tryb życia też pomagają zatrzymywać ten zegar. Co ciekawe, opracowywane są coraz dokładniejsze metody analizy tego, który z organów starzeje się najszybciej – dzieje się to w różnym tempie u różnych osób. Zdiagnozowanie, który z nich zegar biologiczny dotyka najbardziej, przykładowo serce czy nerki, może w przyszłości pomóc skupić się na pomocy właśnie tym zagrożonym narządom.
