Goncjana to znakomity środek antyseptyczny do stosowania zewnętrznego na skórę, błony śluzowe, przy odkażaniu czy gojeniu się ran. Występujący w postaci płynnego roztworu, nie zawsze dostępny w drogeriach, ma znakomite właściwości i działanie na nasze zdrowie. Przyjrzyjmy się jej zaletom.
Gencjana to inaczej fiolet gencjanowy, fiolet goryczki lub pioktanina, jest to wodny lub spirytusowy roztwór o stężeniu od 0,5% do 2% fioletu gencjanowego. Służy do miejscowego odkażania skóry, ran i owrzodzeń, a także błon śluzowych, niektórych grzybic i drożdżyc. Zasadnicze działanie gencjany ma charakter przeciwzapalny, antyseptyczny, przeciwbakteryjny, przeciwgrzybiczny, przeciwpasożytniczy. Ma zastosowanie w dermatologii i wenerologii, warto włączyć ją do domowej apteczki, z powodzeniem korzysta z niej medycyna rodzinna. Gencjana została wprowadzona do powszechnego użytku w 1951 r. Jednakże dziś znają ją i pamiętają wyłącznie osoby starsze. W okresie wiosennym i letnim może mieć duże znaczenie przy kontakcie z różnymi insektami, ugryzieniami i ukąszeniami przez owady. Wykorzystywana przez nasze prababcie w higienie codziennej, sprawdza się np. przy skutecznym likwidowaniu aft. Chociaż nazwa gencjany może sugerować jej roślinne pochodzenie, może być mylona z rośliną goryczkową – Gentianą, to jednak nią nie jest. Należy do grupy związków trifenylometanów, jest substancją syntetyczną, poza fioletem gencjanowym, określa ją także mianem fioletu krystalicznego. Została wynaleziona po raz pierwszy w XIX wieku i od tamtej pory jest szeroko stosowana, głównie w medycynie i kosmetologii.
Gencjana powstaje w wyniku syntezy chemicznej. Jej struktura opiera się na trifenylometanie – złożonej cząsteczce organicznej, do której dodaje się odpowiednie grupy chemiczne nadające barwę i właściwości antybakteryjne. W czystej postaci występuje jako ciemnofioletowy proszek, dobrze rozpuszczalny w wodzie i alkoholu.
Gencjana wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec bakterii Gram-dodatnich (przede wszystkim wobec Staphylococcus spp.) oraz słabsze wobec bakterii Gram-ujemnych (Pseudomonas aeruginosa), działanie przeciwgrzybiczne wobec drożdżaków (Candida spp.) oraz przeciwpasożytnicze. Mechanizm działania antyseptycznego gencjany polega na hamowaniu glikolizy w komórkach bakterii i grzybów oraz na hamowaniu replikacji DNA i aktywności mitochondriów. Gencjana zmniejsza także wydzielanie ropy. Nadaje się do likwidowania pleśniawek i grzybic w jamie ustnej (szczególnie u niemowląt), ran i otarć skóry, odparzeń, owrzodzeń, zmian skórnych wywołanych bakteriami i drożdżakami, można nią leczyć rany po ospie wietrznej w celu przyspieszenia gojenia się. Gencjana wykazuje także działanie lekko wysuszające. Służy do stosowania miejscowego, poprzez pędzlowanie lub miejscowe nakładanie zmienionych miejsc na skórze. Występuje w dwojakiej postaci, jako roztwór wodny i alkoholowy. Ten ostatni nie nadaje się do delikatnych błon śluzowych. Jest znacznie silniejszy od wodnego roztworu.
Poza medycyną i kosmetologią gencjana znalazła także inne zastosowanie. Jednym z nich jest odstraszanie owadów, jej intensywna barwa i zapach są wykorzystywane przez niektórych ogrodników do likwidowania np. mszyc. Innym zastosowaniem są tatuaże tymczasowe i oznaczanie zwierząt gospodarskich. Nadaje się do znakowania zwierząt i tatuażu, ponieważ jej barwa utrzymuje się przez jakiś czas na skórze. Nadaje się do pielęgnacji stóp, gdy ktoś ma problemy z grzybiczymi zmianami skóry lub drożdżakami, wysusza i hamuje ich rozwój. Niektóre osoby sięgają po gencjanę chcąc rozjaśnić włosy. Chcąc zniwelować zbyt żółtawy odcień blond po zastosowaniu farby do włosów. Oprócz barwienia włosów można nią barwić tkaniny i materiały biologiczne. W laboratoriach gencjanę stosuje się jako barwnik wykorzystywany do badań mikroskopijnych, szczególnie w technice barwienia bakterii (metoda Gramma).
Gencjany nie powinny stosować osoby nadwrażliwe na tę substancję, nie wolno jej używać na otwarte i głębokie rany oraz błony śluzowe, dotyczy to także wrzodziejących ran na twarzy. Nie powinni jej używać także pacjenci chorujący na porfirię. Gencjana jako środek odkażający jest substancją bezpieczną i naturalną, może być stosowana przez kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią. Podczas jej stosowania należy pamiętać o tym, że fiolet gencjanowy pozostawia ślady, zabarwia skórę i odzież, dlatego powinno się zachować środki ostrożności przy jej użyciu. Należy unikać kontaktu gencjany z oczami.
(mb)
