Zbieranie dzikich roślin to nie tylko fascynujące hobby, ale także sztuka, która wymaga wiedzy, szacunku dla natury i odpowiedzialności. Choć może się wydawać, że wystarczy pójść na łąkę lub do lasu i zerwać to, co wpadnie w oko, rzeczywistość jest znacznie bardziej skomplikowana. Oto najważniejsze zasady, które warto przestrzegać podczas zbiorów.
Najważniejszą zasadą jest upewnienie się, że roślina, którą zamierzamy zebrać, jest bezpieczna dla zdrowia. Nie wszystkie dzikie rośliny są jadalne – niektóre są trujące, a inne mogą powodować reakcje alergiczne. Zbieraj tylko te rośliny, które znasz na sto procent. Jeśli masz wątpliwości, lepiej zostaw roślinę w spokoju lub skonsultuj się z zielarzem.
Na szczęście gatunków, których zjedzenie może nas kosztować zdrowie, jest w Polsce niewiele. Przy tych roślinach zachowajmy szczególną uwagę: majowa konwalia, wilcza jagoda, pestki cisu pospolitego, szalej jadowity – podobny do naci marchwi, szczwół plamisty, barszcz sosnowskiego – powoduje oparzenia.
W ziołach zbiera się różne ich części: ziele (czyli wszystkie nadziemne części rośliny razem z kwiatami), same kwiatostany, liście, korę, korzeń, nasiona lub owoce. Warto pamiętać, że rozmieszczenie substancji aktywnych nie jest jednakowe, w zależności od potrzeb zbieramy to, co potrzebujemy i chcemy wykorzystać.
Jeśli zrywamy liście, trzeba pamiętać, aby zostawić część (ok. 2/3) rośliny, by mogła dalej rosnąć i zapewnić Ci ciągły zbiór.
Jeśli zbieramy pączki to nie z głównego pędu, żeby nie zakłócić wzrostu rośliny, a raczej sięgajmy po te z bocznych gałęzi
Jeśli potrzebujemy kory, to tylko zbierajmy ją przed pojawieniem się liści na drzewie i też (kora wierzby- naturalna aspiryna) – zbieramy korę: kasztanowca, wierzby, kruszyny, kaliny koralowej, bzu czarnego, orzecha włoskiego.
Jeśli zbieramy korzenie to też tylko tyle, ile jest nam potrzebnych do przygotowania receptury bądź suszenia. Nie wykopujemy całego siedliska danego gatunku.
Kwiaty zbieramy ręcznie wtedy, kiedy najładniej kwitną.
Jeśli decydujemy się na samodzielny zbiór roślin leczniczych, musimy zacząć od znalezienia odpowiedniego miejsca. Może być to las, łąka lub zarośla w zależności od tego, jakie zioła chcemy zbierać. Ważne, aby było to miejsce oddalone od ruchliwych dróg, dużych miast i zakładów przemysłowych, ważne również, żeby wybrane przez nas miejsce było nieco oddalone od pól uprawnych, które mogą być nawożone.
Najlepiej zioła zbierajmy do wiklinowego koszyka lub papierowej torebki. Ostatecznością są plastikowe woreczki, ale w takim przypadku sprawdzą się kiedy nie przechowujemy ziół w nich zbyt długo, ponieważ mogą się po prostu zaparzyć i zanim dojdziemy do domu będą już zwiędnięte. Warto wyposażyć się w nożyczki albo nożyk, często przydadzą się rękawiczki, zwłaszcza kiedy planujemy zbierać pokrzywy.
Zioła zbieramy w pogodne dni, najlepiej słoneczne w południe lub po południu. Rano mogą być jeszcze mokre od porannej rosy. Według o. Andrzeja C. Klimuszki zbiór liści i kwiatów muszą poprzedzać trzy dni słoneczne. Zbierać należy około godziny 15.00, wtedy posiadają najwięcej olejków eterycznych oraz substancji leczniczych. Dobrym okresem na zbiór ziół jest także czas przed pełnią. Bowiem wtedy najwięcej cennych związków aktywnych znajdziemy w nadziemnej części rośliny, W czasie od nowiu do pełni, rośliny intensywnie rosną i rozwijają się, ich soki życiowe dążą do góry, rośliny są bardziej aromatyczne. Jeśli chcemy zbierać korzenie to natomiast najlepszym okresem jest czas do nowiu, kiedy to z kolei najwięcej cennych substancji wędruje do korzeni i kłączy.
Rośliny najlepiej obcinać nożyczkami. Pamiętajmy, aby nie zbierać wszystkich roślin, które rosną w danym miejscu tak, aby nie zniszczyć całkowicie populacji występującej na danym terenie.
Zbierając części roślin – liście czy kwiaty, staramy się nie niszczyć pozostałej części rośliny i nie wyrywać jej z korzeniami.
Zebranie ziół to dopiero początek. Kolejny etap to ich suszenie. Jak suszyć zioła, by zachowały pełnię swego smaku, aromatu i wartości leczniczych? Czy myć rośliny przed suszeniem? W tym przypadku odpowiedź brzmi – to zależy!
Kiedy planujemy gotować z chwastami lub dzikimi roślinami to oczywiście przed użyciem je myjemy. Warto pamiętać o tym, aby powstrzymać się przed zjedzeniem leśnych jagódek prosto z krzaczka. Choć może to być trudne to ze względów zdrowotnych lepiej się powstrzymać. Bąblownica, nazywana chorobą nieumytych jagód to choroba pasożytnicza, która może sprawić poważne problemy.
Delikatne surowce do suszenia takie jak kwiaty drzew są w mniejszym stopniu narażone obecność pasożytów. Jeżeli zioła nie są zanieczyszczone i zakurzone, nie trzeba ich myć, ale jeżeli tego wymagają, można je delikatnie opłukać i ostrożnie osuszyć za pomocą np papierowego ręcznika.
Susz zioła w miejscu przewiewnym i w cieniu (w większości przypadków temperatura od 20 do 30°C – niektóre z roślin potrzebują wyższej temperatury). Jeśli jest wilgotno, możesz to zrobić w suszarce do grzybów lub w piekarniku przy bardzo niskiej temperaturze i lekko uchylonych drzwiach.
Potem możemy je przechowywać w zamkniętym słoiku, najlepiej je podpisać, bo potem często zielone i rozdrobnione części roślin wyglądają bardzo podobnie.
Korzenie warto po oczyszczeniu pokroić na mniejsze kawałki, gdyż potem robią się bardzo twarde.
Nie każdą roślinę można zbierać! W Polsce wiele gatunków jest pod ochroną i ich zrywanie jest surowo zabronione. Lista gatunków objętych ochroną w Polsce jest bardzo długa i przed wybraniem się na ziołobranie warto sprawdzić co możemy zbierać, a czego nie możemy. Obecnie obowiązującym regulacją jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku. W tym dokumencie znajduje się dokładna lista, które gatunki roślin, zwierząt i grzybów znajdują się pod ochroną. Obecnie jest na niej około 400 gatunków zwierząt, 213 gatunków roślin oraz 265 gatunków grzybów.
Przed wyruszeniem na zbiory warto sprawdzić aktualną listę roślin chronionych. Dobrą praktyką jest także zbieranie tylko takiej ilości, jaka jest nam rzeczywiście potrzebna – pozostawmy część dla owadów i innych zwierząt.
Przed spacerem i zbiorami chwastów sprawdź, aby mieć absolutną pewność, które z roślin można zbierać. Niektóre z roślin poddane są całkowitej ochronie, co oznacza absolutny zakaz zrywania i niszczenia, inne z kolei tylko częściowej uzależnionej od występowania w danym województwie (Niektóre z roślin objętych w Polsce ochroną gatunkową: czosnek niedźwiedzi, bagno zwyczajne, rokitnik zwyczajny, miodunka ćma, barwinek pospolity, arcydzięgiel litwor, turówka wonna, wielosił błękitny, arnika górska, dziewięćsił bezłodygowy, błyskoporek podkorowy, soplówka jeżowata).
Najlepiej rozpocząć od prostych, łatwo rozpoznawalnych gatunków, takich jak pokrzywa, mniszek lekarski, babka lancetowata czy szczaw. Warto zaopatrzyć się w przewodnik do rozpoznawania roślin lub skorzystać z warsztatów ziołowych. Dobrze jest zacząć od małych ilości i stopniowo wprowadzać je do swojej diety – jako dodatek do sałatek, zup czy naparów. Kluczowe jest zbieranie roślin w czystych miejscach, z dala od ruchliwych dróg i pól uprawnych. Najlepiej wybierać młode, świeże części roślin, ponieważ są one delikatniejsze w smaku i bogatsze w składniki odżywcze. Eksperymentowanie z dzikimi roślinami może być fascynującą kulinarną podróżą, która nie tylko wzbogaci dietę, ale także pozwoli lepiej zrozumieć otaczającą nas naturę.
Zbieranie dzikich roślin to piękna tradycja, ale wymaga odpowiedzialności. Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, znajomość odpowiednich miejsc i czasu zbiorów oraz troska o naturę sprawią, że będzie to nie tylko przyjemność, ale także zdrowa i ekologiczna praktyka. Pamiętaj, by zbierać rośliny mądrze i z szacunkiem dla przyrody!
Źródła
Fijołek M., Atlas dzikich roślin jadalnych,Warszawa 2022
Gajewska-Okonek M., Zioła polskie, Warszawa 2023
Senderski M. E., Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna 2017
Szmerko M., Mazan J., Zioła i zdrowie, Warszawa 1992
Naturoterapeutka Instytutu Zielarstwa Polskiego i Terapii Naturalnych. Absolwentka zielarskich studiów podyplomowych na kierunku „Rośliny i surowce roślinne dla zdrowia" na SGGW, pozytywna pedagożka, absolwentka kursu aromaterapii klinicznej , doradca dietetyczny oraz doradca terapii konopnych. Łączy wiedzę teoretyczną z praktyką, koncentrując się na naturalnych terapiach wspierających równowagę organizmu. Organizuje warsztaty zielarskie, spacery botaniczne oraz zajęcia z dzikiej kuchni. Jest autorką książki "Konopne ABC - gdzie teoria łączy się z praktyką", e-booków i artykułów zielarskich. www.herbasfero.com