Salmonella to bakteria, która obok Escherichia coli, Shigella spp., i Campylobacter spp jest jedną z głównych przyczyn bakteryjnych chorób o podłożu biegunkowym na świecie. Każdego dnia zaraża się nią wiele osób w różnych miejscach na świecie. Jakie niesie ze sobą zagrożenia dla naszego organizmu?
Salmonella to rodzaj bakterii Gram-ujemnych należących do rodziny Enterobacteriaceae. Wywołuje choroby zakaźne przewodu pokarmowego – głównie salmonellozę – zaliczaną do zatruć pokarmowych. Zatrucie salmonellą może mieć ciężki przebieg, zwłaszcza u dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży. Wyróżnia się różne rodzaje salmonelli, z których najczęściej spotykane to Salmonella enterica i Salmonella bongori. Pałeczki salmonelli zostały odkryte w 1885 r. przez amerykańskiego uczonego Theobalda Smitha i nazwane na cześć jego przełożonego Daniela. E. Salmona. Udokumentowano i opisano ponad 2500 typów serologicznych salmonelli. Występuje ona zarówno u człowieka, jak i zwierząt. Mówimy o formie ludzkiej i odzwierzęcej salmonelli. W krajach o niskim poziomie dbałości o higienę wywołuje dur brzuszny, a najczęściej związana jest z objawami takimi jak biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, niedomagania przewodu pokarmowego.
Objawy zakażenia salmonellą pojawiają się zwykle 6–72 godziny po spożyciu skażonego pokarmu. Najczęstszymi symptomami zatruć są: biegunka, bóle brzucha, nudności i wymioty, gorączka, silne osłabienie organizmu. U dzieci i osób z obniżoną odpornością objawy mogą być bardziej nasilone, a utrata płynów może prowadzić do odwodnienia. Salmonellą możemy się zarazić na różne sposoby, zwłaszcza latem, gdy temperatury są wysokie. Poprzez spożycie zakażonej żywności pochodzenia zwierzęcego, takich jak jaja, drób, mleko, mięso. To może być także spożycie skażonej wody pitnej lub ze zbiorników otwartych zanieczyszczonych fekaliami. Innym źródłem mogą być skażone sprzęty i nasza z nimi styczność. Bezpośredni kontakt z chorymi ludźmi lub zwierzętami. Ta druga forma występuje stosunkowo rzadko. Drogą powietrzną w placówkach, które niosą takie zagrożenie, jak DOS, DPS, ZOL, szpitale, stołówki itp. Objawy zakażenia pałeczkami salmonelli możemy podzielić na: zapalenie żołądka i jelit, bakteriemię, dur brzuszny i bezobjawowe nosicielstwo.
Zapalenie żołądka i jelit jest najczęstszą formą zakażenia salmonellą. Po upływie 6-48 godzin od spożycia zanieczyszczonej żywności lub wody u zakażonego pojawiają się nudności, wymioty, biegunka. Często występuje także gorączka (39°C), skurcze brzucha, bóle mięśni i głowy. Stolce biegunkowe są zwykle niezbyt obfite, w niektórych przypadkach może wystąpić owrzodzenie jelita grubego i pojawienie się krwi w kale. Objawy utrzymują się 2-7 dni i ulegają zazwyczaj samoograniczeniu, gorączka ustępuje w ciągu 72 godzin. W przypadku bakteriemii pałeczki Salmonelli mogą pokonać barierę jelitową i przedostać się do krwi, czego następstwem, szczególnie u osób z grupy ryzyka, może być bakteriemia. Przyczyną bakteriemii mogą być wszystkie pałeczki z rodzaju Salmonella, ale najczęściej występuje ona po zakażeniu wywołanym przez Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi i Salmonella Cholerasuis. Dur brzuszny objawia się toksemią, bakteriemią i owrzodzeniami jelita cienkiego. W pierwszym tygodniu pojawiają się gorączka, złe samopoczucie, senność, osłabienie, dreszcze, ból brzucha, zaparcia. W drugim tygodniu dochodzi do bakteriemii, w czasie trwania której gorączka wzrasta i pojawiają się symptomy w postaci suchego kaszlu, obniżenia ciśnienia tętniczego, silnego bólu głowy, bezsenności, zamroczenia, charakterystycznej bladoróżowej wysypki na brzuchu i w dolnej części klatki piersiowej. Powiększeniu ulega wątroba i śledziona, dochodzi do wystąpienia żółtaczki. Pod koniec drugiego tygodnia choroby lub na początku trzeciego pojawia się biegunka. W trzecim tygodniu u pacjenta mogą wystąpić zaburzenia świadomości, pobudzenie, bezsenność, odwodnienie. W czwartym tygodniu następuje powolne ustępowanie objawów i zdrowienie. W przypadku bezobjawowego nosicielstwa u ludzi nazywamy stan, w którym u człowieka (po przechorowaniu choroby zakaźnej lub po bezobjawowym zakażeniu) drobnoustrój jest obecny mimo braku objawów infekcji. Nosiciel może być bezpośrednio lub pośrednio źródłem zakażenia dla innych ludzi. Przewlekłe nosicielstwo pałeczek Salmonella Typhi i Paratyphi trwa ponad rok i dotyczy 1-5% osób, rezerwuarem bakterii jest woreczek żółciowy. Nosicielstwo serotypów odzwierzęcych trwa zazwyczaj ok. 5 tygodni (u dzieci do 5. r.ż. trwa średnio 7 tygodni), a przewlekłe nosicielstwo do 1 roku dotyczy mniej niż 1% ozdrowieńców.
W większości przypadków salmonelloza ustępuje samoistnie po kilku dniach, jednak jak leczyć salmonellę, gdy objawy są ciężkie? Leczenie opiera się głównie na nawadnianiu doustnym lub dożylnym organizmu, lekkostrawnej diecie, stosowaniu leków przeciwbiegunkowych (ostrożnie i tylko za zaleceniem lekarza) w wyjątkowych przypadkach – podawaniu antybiotykoterapii. Organizm najczęściej sam radzi sobie z infekcją. Wsparcie obejmuje odpowiednią dietę, probiotyki oraz nawodnienie. U osób z obniżoną odpornością może być konieczne leczenie szpitalne.
Objawy zazwyczaj utrzymują się od 4 do 7 dni. W niektórych przypadkach bakterie mogą pozostać w organizmie i być wydalane z kałem przez kilka tygodni – nawet po ustąpieniu objawów.
Salmonella u dzieci przebiega często gwałtowniej niż u osób dorosłych. Wymaga szczególnej uwagi, ponieważ może prowadzić do szybkiej utraty elektrolitów i hospitalizacji. Należy monitorować temperaturę, częstotliwość wypróżnień i dbać o odpowiednie nawodnienie.
Zakażenie salmonellą w ciąży może mieć poważne konsekwencje. Oprócz ryzyka odwodnienia i niedożywienia matki, istnieje zagrożenie przeniesienia infekcji na płód. Może dojść do powikłań, takich jak przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa dziecka czy poronienie.
Bakterie salmonelli giną podczas obróbki cieplnej – w temperaturze co najmniej 70°C utrzymywanej przez kilka minut. Gotowanie mięsa, pasteryzacja mleka i unikanie surowych jaj znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia.
Salmonella jest chorobą zakaźną. Zakażenie następuje najczęściej drogą pokarmową, poprzez spożycie produktów zanieczyszczonych odchodami zwierząt, takich jak jaja, mięso drobiowe czy produkty mleczne. Szczególnie narażone na zakażenie są osoby z obniżoną odpornością, przyjmujące leki immunosupresyjne, w trakcie leczenia onkologicznego, z chorobami przewlekłymi, niemowlęta i małe dzieci oraz osoby starsze.
Zakażenie rzadko prowadzi do zgonu, jednak czy salmonella jest śmiertelna? – tak, w skrajnych przypadkach, szczególnie u osób starszych, dzieci, noworodków i pacjentów z obniżoną odpornością. Powikłania, takie jak sepsa, odwodnienie czy zapalenie stawów, mogą prowadzić do śmierci.
Badania nad salmonellą obejmują m.in. testy diagnostyczne (wymazy kału, badania serologiczne), badania nad lekoopornością oraz szczepionki. Współczesna mikrobiologia koncentruje się również na analizie DNA bakterii oraz opracowywaniu metod szybkiego wykrywania zakażeń. W Polsce Krajowy Ośrodek Salmonella został powołany w 1957 roku i mieści się obecnie w strukturach Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Rozpoznanie zakażenia salmonellą wymaga zgłoszenia do sanepidu. W przypadku zatruć z ostatnich lat dominują w Polsce zatrucia pokarmowe, w tym posocznica, oraz dur brzuszny, dury brzuszne A, B, C.
