Astma to choroba, która dotyka ok. 4,5 mln Polaków, co stanowi niemal 12% naszej populacji. Oznacza to, że jedna z dwunastu osób choruje na astmę. Jest wiele rodzajów tej choroby w zależności od czynników, które ją powodują. Rozmawiamy z PROF. PIOTREM KUNĄ, światowej sławy ekspertem w dziedzinie astmy, chorób wewnętrznych i alergologii.
Istnieje kilka endotypów astmy w zależności od tego co ją powoduje. Mamy astmę alergiczną, będącą reakcją na jakiś alergen i astmę niealergiczną. Jest też astma wirusowa, występująca najczęściej u dzieci, o której zaraz szerzej opowiem i astma wysiłkowa, związaną z wysiłkiem (najczęściej u dzieci i młodzieży). Wyróżniamy też astmę eozynofilową, w którą charakteryzuje podwyższony poziom eozynofilów – komórek kwasochłonych we krwi (powyżej 300 komórek na mikrolitr). Ich podwyższone stężenie w określonych narządach (np. nos, oskrzela) może powodować stany zapalne. Mamy też astmę nie-eozynofilową, gdzie nie stwierdza się obecności eozynofilów. Ta klasyfikacja jest po to, żeby lepiej zindywidualizować i spersonalizować leczenie astmy. Dzięki temu leczenie jest skuteczniejsze i bardziej bezpieczne. Jeśli astma jest związana z alergią, to mogą to być alergeny całoroczne, czyli kurz, pleśnie, sierść zwierząt – wtedy przybiera ona dość ciężką postać. Może też mieć formę sezonową związaną z alergią na sezonowe alergeny – pyłki roślin – wtedy jej przebieg jest zmienny. W przypadku takiej astmy mamy we krwi obecność swoistych przeciwciał IgE przeciwko danemu alergenowi. Niestety diagnostyka nie jest taka prosta, ponieważ czasem te różne endotypy nakładają się na siebie. Jest też podział związany z wiekiem. Tutaj można mówić o astmie wczesnodziecięcej, astmie nastolatków i astmie u osób starszych. Mamy również typ astmy związany z otyłością.
Astma to choroba, która z reguły zaczyna się w dzieciństwie i utrzymuje się przez całe życie. W dzieciństwie co ciekawe, oprócz astmy alergicznej, wyróżniamy też wspomnianą wcześniej astmę wirusową. Jej przebieg charakteryzuje się częstymi stanami zapalnymi dróg oddechowych. Zwykle zaczyna się od kataru przyniesionego z przedszkola, który schodzi do oskrzeli i pojawia się kaszel. W takiej chorobie dziecko nie ma gorączki, jest pełne energii, ale kaszel się coraz bardziej nasila. Pojawiają się świsty w płucach i dziecko dostaje antybiotyk, który zazwyczaj nic nie pomaga. Po kilkunastu dniach wszystko to mija i dziecko wraca do przedszkola i za tydzień ten cykl się powtarza. To jest typowa astma wirusowa. Ten rodzaj astmy często wchodzi w remisję w okresie nastoletnim. Ponieważ astma jest przewlekłym procesem zapalnym, to organizm chcąc się jej pozbyć, indukuje procesy naprawcze. Jednym z nich jest włóknienie oskrzeli, co sprawia, że płuca przestają się rozwijać. Nieprawidłowy rozwój płuc jest największym problemem u dzieci chorych na astmę, gdzie nie ma właściwego rozpoznania, a są leczone antybiotykami. W efekcie nazywa się to przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. I choć dawniej kojarzono ją z paleniem tytoniu, to dzisiaj wiemy, że jedną z najczęstszych jej przyczyn są nieodpowiednio leczone nawracające stany zapalne dróg oddechowych w dzieciństwie. Tak więc astmy u dziecka nie powinno się leczyć antybiotykami, ale lekami przeciwzapalnymi. Warto jest zawalczyć o prawidłowy rozwój płuc, bo wszystkie badania na świecie mające na celu znalezienie związku pomiędzy długim i zdrowym życiem, a parametrami naszego organizmu, pokazują, że najważniejszym parametrem jest dobra czynność płuc. Niestety astma oskrzelowa, związana z okresowym niedotlenieniem organizmu, istotnie sprzyja wczesnemu rozwojowi chorób układu sercowo- naczyniowego, zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy, chorób serca i udarów mózgu.
Tak, pięćdziesięcioletnie badania nad dziećmi chorymi na astmę pokazały, że u 70 proc. dzieci astma może wejść w okres remisji właśnie w wieku dojrzewania. I jeśli jako dorośli, osoby te nie palą papierosów, dbają o siebie i uprawiają sport, no to szansa, że astma wróci jest niewielka i wynosi około 30%. Czynnikiem, który najczęściej powoduje jej nawrót astmy w późniejszym wieku są infekcje wirusowe, np. Covid, grypa oraz takie czynniki jak palenie papierosów oraz stres. Jeśli dodatkowo mieszkamy w miejscu, gdzie jest zanieczyszczone powietrze – a w Polsce w zasadzie nie ma miejsc z czystym powietrzem – i jeśli dojdą do tego np. czynniki zawodowe, to astma wraca u 70 proc. osób, które miały ją w dzieciństwie i tylko 30 proc. pozostaje wolna bez astmy. Nawet jeśli nie ma zewnętrznych objawów, takich jak napady kaszlu, trudności w oddychaniu, ucisk w klatce piersiowej itp., to jak sięgniemy głębiej i wykonamy biopsję dróg oddechowych, okazuje się, że u wielu z tych chorych proces zapalny trwa nadal i cały czas prowadzi do przyspieszonej utraty czynności płuc, co w pewnym momencie może się ujawnić jako niewydolność oddechowa.
Możemy to zmierzyć za pomocą badania spirometrycznego, które niestety rzadko jest wykonywane w standardowym zestawie badań okresowych. Jest ono całkowicie nieinwazyjne, a jego wynik pokazuje nam, jaka jest funkcja całego aparatu oddechowego. Ewidentnie u osób, które mają upośledzoną czynność płuc, zaleca się intensywne leczenie przeciwzapalne. Walczymy o to, żeby chory na astmę zachował cały czas prawidłową czynność płuc. To jest warunek dobrego i długiego życia.
Wiodącym lekiem przeciwzapalnym są sterydy wziewne. Mamy ich w Polsce kilka rodzajów i wszystkie są skuteczne. Staramy się podawać najmniejszą skuteczną dawkę, nie tylko wtedy, gdy pacjent ma dolegliwości. To bardzo ważne by zachować ciągłość leczenia, bo często kiedy pacjent czuje się lepiej, przestaje brać leki. Chorzy na cukrzycę wiedzą, że muszą brać leki systematycznie, bo jak je odstawią, to od razu cukier skacze. W przypadku astmy również powinniśmy regularnie brać leki, aby uniknąć stanów zapalnych dróg oddechowych, nie kasłać, nie mieć duszności, móc żyć normalnie i mieć zdolność do nieograniczonego wysiłku fizycznego.
Pierwszym problemem jest zawsze rozpoznanie choroby i jej endotypu. W wywiadzie z pacjentem musimy wypytać o to, kiedy i w jakich okolicznościach nasilają się dolegliwości, czy zależą od pory roku, ekspozycji na alergeny itp. Niska dawka steroidów wziewnych jest podstawą leczenia. Jeżeli to nie wystarcza, to stosujemy steroid z lekiem rozkurczowym i objawowym. Tutaj wiodącym, szybko i długo działającym lekiem jest Formoterol. A jeżeli mimo to chory ma dolegliwości, to powinien on trafić do ośrodka, który się specjalizuje w leczeniu astmy ciężkiej. Tam specjaliści oceniają dokładnie endotyp astmy i kwalifikują pacjenta na terapię biologiczną. Początkowo lek terapii biologicznej jest podawany w poradni albo w szpitalu, z czasem pacjent otrzymuje lek do domu i raz lub dwa razy w miesiącu sam podaje sobie zastrzyk w brzuch. Czasami też stosujemy tak zwaną terapię potrójną, czyli trzy różne preparaty wziewne podawane z jednego inhalatora, ale to też jest bardzo specyficzna grupa pacjentów, wcześniej poddana ocenie, czy taka terapia będzie dla nich korzystna.
Pierwszą i najważniejszą rzeczą jest unikanie palenia tytoniu – to jest zalecenie numer jeden. Warto jest uprawiać sport, ale zawsze starać się ćwiczyć czy biegać w miejscach, gdzie jest dobre powietrze – w lesie, parku. Absolutnie nie należy robić tego tam, gdzie jest duży ruch samochodowy. Taki sport bardziej szkodzi niż pomaga. Oczywiście trzeba starać się zachować prawidłową masę ciała, czyli nie doprowadzać do otyłości. Należy w swoim otoczeniu unikać czynników, które mogą prowokować stan zapalny dróg oddechowych, jak np. środki czystości, aerozole, kosmetyki, spaliny.
Ćwiczenia wysiłkowe o dużej dynamice nie są wskazane dla astmatyków. Natomiast bardzo korzystne jest pływanie, ponieważ ta kombinacja ruchu ramion, klatki piersiowej i głęboki kontrolowany oddech są bardzo pozytywne. Dobroczynnie działają też długie spacery, bo bieganie dla astmatyków zazwyczaj jest problemem. Warto też spróbować jazdy na rowerze, które też jest często dość dobrze tolerowana.
Rozmawiała: Magda Adamek-Kverneland
Naukowiec, lekarz, nauczyciel akademicki i menadżer. Kierownik II Katedry Chorób Wewnętrznych Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym im. N. Barlickiego w Łodzi. W latach 2002-2019 pełnił obowiązki dyrektora Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 1 im. N. Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, który w tym czasie w Rankingu Bezpieczny Szpital Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia i we współpracy z „Rzeczypospolitą” przez wszystkie lata był najwyżej notowanym Szpitalem Klinicznym, a w 2019 roku zajął pierwsze miejsce jako bezpieczny szpital w kategorii wielospecjalistyczne szpitale ogólnopolskie. W trakcie studiów i pracy zawodowej odbył liczne zagraniczne staże medyczne i naukowe w Niemczech, Szwecji i w USA. Prof. Kuna jest członkiem wielu międzynarodowych towarzystw medycznych i naukowych oraz współpracownikiem redakcji licznych czasopism naukowych. Autor i współautor ponad 900 opublikowanych doniesień i prac z zakresu immunologii klinicznej, pulmonologii, alergologii i chorób wewnętrznych. Poza uczelnią Prof. Piotr Kuna zajmował stanowiska konsultanta wojewódzkiego w zakresie alergologii, chorób wewnętrznych, wiceprezydenta Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, sekretarza i prezydenta Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Obecnie jest i V-ce Prezydentem Polskiego Towarzystwa Chorób Cywilizacyjnych. W swojej pracy koncentruje się na badaniach naukowych w ramach międzynarodowych projektów badawczych finansowanych przez Komisję Europejską, takich jak Innovative Medicine Initiative, oraz w międzynarodowych programach badawczych SHARP, ARIA/MACVIA i ISAR. Zaangażowany jest także w prace Koalicji na Rzecz Leczenia Astmy mającej na celu poprawę wyników leczenia astmy w Polsce.