Statystyki dotyczące polskiego rynku pracy są niepokojące. Wypalenie zawodowe dotyka w Polsce aż 25–35% osób aktywnych zawodowo. Warto pamiętać, że problem ten dotyczy nie tylko pracowników etatowych, ale również osób prowadzących własne mikro- i makroprzedsiębiorstwa, a także jednoosobową działalność gospodarczą. Na szczęście rośnie świadomość, że syndrom wypalenia zawodowego to nie tylko chwilowy spadek formy czy przemęczenie. To złożony, wieloetapowy proces, który znacząco odbiera radość z życia i negatywnie wpływa na zdrowie. Stopniowo zmniejsza satysfakcję z wykonywanej pracy i istotnie obniża efektywność zawodową. Nieleczone wypalenie może prowadzić do poważnego pogorszenia stanu zdrowia.
– Jedną z kluczowych przyczyn wypalenia zawodowego jest brak przestrzeni na regenerację organizmu. Pojawiają się wówczas problemy ze snem, wahania nastroju i lęki, które stopniowo doprowadzają do wyczerpania organizmu. W dalszym etapie mogą rozwinąć się choroby fizyczne, takie jak nadciśnienie, choroby serca oraz zaburzenia snu. Długotrwały stres związany z wypaleniem osłabia również odporność, zwiększając podatność na infekcje, a także może wywoływać bóle mięśni, migreny oraz problemy trawienne. Warto także zwrócić uwagę na często towarzyszącą temu zwiększoną podatność na nadużywanie substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol czy leki – mówi dr n.med. Magdalena Cubała-Kucharska, autorka książek, pionierka pojęcia osi jelitowo-mózgowej w Polsce.
Nieodłącznym elementem wypalenia zawodowego jest stres. Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje wypalenie zawodowe za syndrom związany z chronicznym stresem w pracy, który nie został skutecznie opanowany. Krótkotrwały może działać mobilizująco, jednak gdy staje się stałym tłem codzienności, prowadzi do zaburzeń całego systemu hormonalnego. Stres potrafi wywrócić do góry nogami naszą gospodarkę hormonalną. Najważniejsze gruczoły, które odpowiadają za produkcję kluczowych dla życia hormonów, zostają nagle skierowane na zwiększoną produkcję hormonów stresu. Przewlekłe napięcie wpływa na układ odpornościowy, osłabiając go i zwiększając podatność na infekcje. Zaburza funkcjonowanie gospodarki hormonalnej, co może prowadzić do problemów z tarczycą czy płodnością. Ponadto podnosi ryzyko rozwoju chorób serca, cukrzycy, depresji, a nawet nowotworów.
Za choroby, z którymi zmaga się współczesne społeczeństwo, odpowiadają hormony stresu: kortyzol, adrenalina i noradrenalina. Uwalniane pod wpływem przewlekłego napięcia, wzajemnie się napędzają, prowadząc do rozregulowania układu nerwowego, hormonalnego i odpornościowego. Kortyzol wpływa na niemal każdy aspekt funkcjonowania organizmu, od poziomu cukru we krwi po jakość snu. Adrenalina nasila reakcje zapalne, powoduje skoki ciśnienia oraz zmęczenie nadnerczy, natomiast noradrenalina zaburza rytm serca. To trio hormonów odpowiada także za powstawanie zaburzeń snu.
Warto pochylić się nad jednym z kluczowych hormonów stresu. Za wieloma negatywnymi skutkami przewlekłego stresu stoi kortyzol, który w nadmiarze wywołuje poważne zmiany w biochemii organizmu. Kiedy jego poziom utrzymuje się zbyt długo na wysokim poziomie, ciało przechodzi w tryb „walki lub ucieczki”. To naturalna reakcja w sytuacjach kryzysowych, ale długotrwałe utrzymywanie się tego stanu powoduje ogromne problemy zdrowotne.
– Z czasem kortyzol, który ewolucyjnie miał chronić organizm, staje się dla niego toksyczny. Uszkadza barierę jelitową, zaburza metabolizm glukozy i nasila stany zapalne. Spada odporność, a nadciśnienie za długo się utrzymuje. Insulina przestaje działać prawidłowo, a w organizmie gromadzi się więcej tkanki tłuszczowej, zwłaszcza tej niebezpiecznej, trzewnej. W efekcie pojawiają się choroby metaboliczne, sercowo-naczyniowe i autoimmunologiczne. Ponadto nieuregulowany kortyzol wpływa na neuroprzekaźniki w mózgu. Oddziałuje on na dopaminę, znaną jako „hormon przyjemności” oraz serotoninę, zwaną „hormonem szczęścia”, rozregulowując je i prowadząc do depresji, lęków oraz uzależnień – dodaje dr n.med. Magdalena Cubała-Kucharska.
Wypalenie zawodowe oprócz wywoływania chorób w organizmie, ma ogromny wpływ na stan naszego mózgu. Dzieje się tak, ponieważ organizm nie wraca do równowagi wewnętrznej, zwanej przez lekarzy homeostazą. Jej brak wywołuje w mózgu istotne zmiany takie jak większa produkcja mieliny, czyli tłuszczowej osłonki izolującej neurony od elektrycznie przewodzonych impulsów nerwowych. W ten sposób przebodźcowany organ próbuje się zabezpieczyć. Jednocześnie spada liczba najważniejszych komórek nerwowych, czyli neuronów. W efekcie mamy mniej neuronów, a więcej izolacji od otoczenia w postaci nadmiaru mieliny, co sprawia, że mózg gorzej przetwarza informacje.
– Traumatyczne przeżycia związane z wypalaniem zawodowym mogą prowadzić do obumierania neuronów w kluczowych obszarach mózgu. To nie metafora, lecz neurologiczny fakt. Na przykład hipokamp, odpowiedzialny za pamięć i emocje, ulega kurczeniu. Natomiast kora mózgowa przedczołowa, która pomaga planować, skupiać uwagę i rozwiązywać problemy, dosłownie degeneruje się pod wpływem długotrwałego stresu – wyjaśnia dr n.med. Magdalena Cubała-Kucharska.
W zapobieganiu wypaleniu zawodowemu ogromną rolę odgrywa świadomość istnienia tego syndromu oraz konsekwencji, jakie za sobą niesie. Dlatego tak istotna jest edukacja na temat zagrożeń, jakie wypalenie stwarza dla organizmu człowieka. Wypaleniu zawodowemu można skutecznie przeciwdziałać. Podstawą jest umiejętność realistycznego wyznaczania celów dopasowanych do własnych możliwości i kompetencji. Ogromne znaczenie ma również zachowanie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym, prowadzenie zdrowego stylu życia oraz stosowanie skutecznych, adaptacyjnych strategii radzenia sobie ze stresem.
dr n. med. Magdalena Cubała-Kucharska – lekarz medycyny rodzinnej z ponad 35-letnim doświadczeniem, dietetyk dyplomowany przez IŻŻ, doktor nauk medycznych z dziedziny alergologii i dyplomowany obesitolog. Przez media nazywana polskim dr. House, pionierka medycyny funkcjonalnej oraz pojęcia osi jelitowo-mózgowej w Polsce. Autorka książek, e-booków i szkoleń o tematyce zdrowotnej. Pomogła wielu tysiącom pacjentów z zaburzeniami jelitowymi, chorobami przewlekłymi oraz z zaburzeniami neurorozwojowymi. W swojej praktyce łączy medycynę, dietetykę, nutrigenomikę i diagnostykę laboratoryjną, oferując pacjentom podejście interdyscyplinarne. W mediach społecznościowych jako @drCubała zgromadziła ponad 1,5 miliona obserwujących, gdzie w przystępnej formie edukacji dzieli się wiedzą o zdrowiu. Swoją wiedzą dzieli się nie tylko w mediach społecznościowych, ale także w telewizji, na portalach internetowych, w prasie i innych platformach, gdzie inspiruje do świadomego dbania o zdrowie.
Redaktor prowadzący, dziennikarka tematyki zdrowia, uroda i wellness.