Regularne badania profilaktyczne pozwalają wykryć choroby we wczesnym stadium, poprawić rokowania i zaplanować leczenie. Dzięki nim można szybko wdrożyć skuteczną terapię, zanim dojdzie do powikłań lub trwałych uszkodzeń zdrowia. To także okazja do oceny czynników ryzyka i otrzymania zaleceń dotyczących stylu życia, które zmniejszają prawdopodobieństwo zachorowania w przyszłości. Systematyczne kontrole przynoszą spokój ducha—potwierdzają, że wszystko jest w porządku, albo jasno wskazują, co należy zrobić dalej.
Te badania dają szybki przegląd funkcji najważniejszych układów i są podstawą oceny stanu zdrowia:
Morfologia krwi (pełna) — wykrywa anemię, stany zapalne.
Glukoza (na czczo) — ryzyko cukrzycy/insulinooporności.
Lipidogram (cholesterol całkowity, LDL, HDL, TG) — ocena ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Kreatynina + eGFR — funkcja nerek.
TSH — funkcja tarczycy.
Wiele z tych badań wchodzi w skład nowych programów bilansów zdrowia.
Ocena nerek, dróg moczowych i zaburzeń metabolicznych.
Proste, ale kluczowe przy ocenie ryzyka chorób przewlekłych.
Rak piersi — mammografia
Bezpłatne badania przesiewowe dla określonych grup wiekowych w ramach programów NFZ. Mammografia to podstawowe narzędzie w wykrywaniu raka piersi.
Rak szyjki macicy — cytologia (Pap) / test HPV
Cytologia / test HPV dostępne w programach profilaktycznych; zakres wieku i częstotliwość regulowane przez programy.
Rak jelita grubego — testy FIT i kolonoskopia
Program przesiewowy raka jelita grubego obejmuje testy na krew utajoną (FIT) i możliwość bezpłatnej kolonoskopii w wybranych grupach wiekowych. W wielu przypadkach nie jest wymagane skierowanie.
PSA — rak prostaty
PSA może być włączone do rozszerzonych pakietów badań profilaktycznych dla mężczyzn (zależnie od wieku i programu).
W 2025 roku uruchomiono (i rozszerzono) program Moje Zdrowie, dostępny dla osób od 20. roku życia. Program obejmuje ankietę zdrowotną, podstawowe badania laboratoryjne (morfologia, glukoza, lipidogram, kreatynina z eGFR, TSH, badanie ogólne moczu) oraz tworzenie Indywidualnego Planu Zdrowotnego (IPZ) z rekomendacjami badań profilaktycznych i szczepień. Program jest realizowany w POZ i ma różne częstotliwości dostępu w zależności od wieku.
Tradycyjne programy przesiewowe raka piersi, raka szyjki macicy i raka jelita grubego są nadal dostępne przez NFZ — często bez skierowania, w określonych grupach wiekowych i z ustaloną częstotliwością badań. NFZ publikuje dane o realizacji programów.
Krótka uwaga: szczegóły kryteriów wiekowych i częstotliwości mogą się różnić w zależności od aktualnych rozporządzeń — zawsze sprawdź stronę ministerstwa zdrowia lub NFZ przed rejestracją.
Poniżej propozycja częstości (ogólne wytyczne — dostosuj do wieku, historii rodzinnej i zaleceń lekarza):
– Morfologia, glukoza, badanie moczu: raz w roku (jeśli brak chorób przewlekłych).
– Lipidogram: co 1–5 lat, częściej przy ryzyku sercowo-naczyniowym.
– TSH: co 1–2 lata lub według wskazań.
– Mammografia: zazwyczaj co 2 lata dla kobiet w grupie objętej przesiewem (sprawdź aktualne kryteria).
– Cytologia: zwykle co 3 lata (lub test HPV zgodnie z wytycznymi programu).
– Test FIT/kolonoskopia: zgodnie z programem przesiewowym — często test FIT co 1–2 lata, kolonoskopia w zależności od wyników i wieku.
1. Sprawdź warunki wiekowe i rejestrację na stronach: pacjent.gov.pl, nfz.gov.pl oraz gov.pl (strona Ministerstwa Zdrowia).
2. Wypełnij ankietę (jeśli program tego wymaga, np. Moje Zdrowie) i umów wizytę w POZ lub placówce realizującej program.
3. Wykonaj badania zgodnie z rekomendacjami i odbierz Indywidualny Plan Zdrowotny (IPZ) — zaplanuj dalsze kontrole i szczepienia.
Czy wszystkie badania są darmowe?
Nie wszystkie — wiele badań w ramach programów przesiewowych finansuje NFZ (mammografia, cytologia, kolonoskopia, elementy „Moje Zdrowie”), ale szczegóły zależą od programu i kryteriów. Zawsze sprawdź konkretne warunki na stronach NFZ i Ministerstwa Zdrowia.
Jak wybrać, które badania robić prywatnie?
Jeśli chcesz szybszych terminów lub rozszerzonych badań genetycznych/diagnostyki obrazowej, rozważ placówki prywatne. Zawsze konsultuj wyniki z lekarzem POZ lub specjalistą.
Co robić przy nieprawidłowym wyniku?
Nie panikuj — skonsultuj wynik z lekarzem POZ, który może zlecić powtórkę, dalszą diagnostykę lub skierowanie do specjalisty.
Zrób pierwszy krok: umów się na badania podstawowe (morfologia, glukoza, lipidogram, TSH) i sprawdź, czy możesz skorzystać z programu Moje Zdrowie lub aktualnych programów przesiewowych NFZ. Sprawdź szczegóły na stronach gov.pl / pacjent.gov.pl / nfz.gov.pl i porozmawiaj ze swoim lekarzem POZ.
Najważniejsze źródła:
Strona programu „Moje Zdrowie” — pacjent.gov.pl / gov.pl (informacje o bilansie zdrowia i IPZ).
NFZ — programy profilaktyczne i szczegóły pakietów badań.
Informacje o programach przesiewowych: mammografia, cytologia, kolonoskopia — gov.pl / pacjent.gov.pl
