Senes, czyli liście Senna alexandrina, to jedna z najbardziej znanych roślin o działaniu przeczyszczającym. Używano jej już w starożytności – zarówno w Egipcie, jak i w krajach arabskich. W medycynie ludowej od wieków była „pierwszą pomocą” przy problemach z wypróżnianiem. Dziś wiemy już dokładnie, jak działa i co nauka sądzi o jego bezpieczeństwie.
Sekret senesu tkwi w substancjach zwanych sennozydami. To glikozydy antrachinonowe, które w naszym jelicie grubym przekształcają się w aktywne metabolity. Ich zadaniem jest pobudzanie ruchów jelit (perystaltyki) oraz hamowanie wchłaniania wody i elektrolitów. Efekt? Zwiększona objętość stolca i szybsze wypróżnienie.
Co istotne, senes działa zwykle po 6–12 godzinach od zażycia, dlatego często przyjmuje się go wieczorem, aby efekt przyszedł rano.
Choć senes znany jest od wieków, dopiero współczesne badania pozwoliły obiektywnie ocenić jego skuteczność. Najnowsze wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego (AGA) i Amerykańskiego Kolegium Gastroenterologów (ACG) z 2023 roku uznały go za lek o udowodnionej skuteczności w terapii przewlekłych zaparć.
Co więcej, badanie opublikowane w 2025 roku wykazało, że u osób starszych krótkotrwała terapia senesem działała lepiej niż połączenie senesu z bisakodylem – popularnym syntetycznym środkiem przeczyszczającym. To ważne odkrycie, ponieważ zaparcia w podeszłym wieku są bardzo częste i znacząco obniżają jakość życia.
To pytanie pojawia się bardzo często. Wokół senesu narosło sporo mitów – zwłaszcza o tym, że może uszkadzać jelita czy nawet sprzyjać rozwojowi raka jelita grubego. Najnowsze przeglądy badań z 2024 roku jednoznacznie pokazują, że nie ma dowodów na takie zagrożenie.
Jednym z częstszych zjawisk przy długotrwałym stosowaniu senesu jest melanosis coli – ciemniejsze zabarwienie błony śluzowej jelita grubego. Brzmi groźnie, ale jest to całkowicie łagodna i odwracalna zmiana, która nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nowotworów.
Trzeba jednak pamiętać, że przewlekłe i nadmierne stosowanie senesu może prowadzić do zaburzeń gospodarki elektrolitowej, zwłaszcza do obniżenia poziomu potasu. W rzadkich przypadkach może to sprzyjać zaburzeniom rytmu serca. Opisano również pojedyncze przypadki uszkodzenia wątroby przy bardzo dużych dawkach, choć w typowym stosowaniu senes jest uważany za bezpieczny.
Temat ten budzi szczególne zainteresowanie, bo zaparcia często towarzyszą zarówno ciąży, jak i połogowi.
Laktacja – według bazy LactMed nowoczesne preparaty senesu w typowych dawkach są akceptowalne w okresie karmienia piersią. Nie stwierdzono negatywnego wpływu na dziecko.
Ciąża – tutaj zalecana jest większa ostrożność. Choć brak jednoznacznych dowodów na szkodliwość, ze względu na możliwe działanie pobudzające senes powinien być stosowany tylko po konsultacji z lekarzem.
Senes znajduje zastosowanie także w tzw. zaparciach indukowanych opioidami – czyli tych, które pojawiają się u pacjentów leczonych silnymi lekami przeciwbólowymi. Choć w tej dziedzinie coraz częściej stosuje się nowsze, specjalistyczne preparaty, badania potwierdzają, że senes może nadal być skutecznym wsparciem.
– Senes działa najlepiej, gdy stosuje się go krótkotrwale i doraźnie – np. przez kilka dni.
– Nie powinien być podstawowym lekiem na przewlekłe zaparcia – w takich sytuacjach lepiej sprawdzają się zmiany stylu życia, błonnik czy środki osmotyczne (np. makrogole).
– Osoby z chorobami serca, wątroby lub zaburzeniami elektrolitowymi powinny stosować senes tylko po konsultacji z lekarzem.
– W ciąży konieczna jest ostrożność, a przy karmieniu piersią – stosowanie zgodnie z zaleceniami i w odpowiednich dawkach.
Senes to naturalny, skuteczny i dobrze przebadany środek na zaparcia. Jego działanie potwierdzają najnowsze badania naukowe i wytyczne towarzystw gastroenterologicznych. Przy stosowaniu zgodnie z zaleceniami jest bezpieczny, a jego najczęstszy efekt uboczny – melanosis coli – nie stanowi zagrożenia zdrowotnego. To jednak lek, którego nie powinno się nadużywać. Najlepiej traktować go jako pomoc w nagłych sytuacjach, a na co dzień dbać o regularną dietę bogatą w błonnik, odpowiednie nawodnienie i ruch.
🔹 Czy senes uzależnia?
👉 Mit. Nie ma dowodów, że senes powoduje uzależnienie w sensie psychicznym czy fizycznym. Może jednak rozleniwić jelita przy długotrwałym stosowaniu, dlatego nie należy brać go codziennie przez wiele tygodni.
🔹 Czy senes uszkadza jelita?
👉 Mit. Badania z ostatnich lat wykluczają ryzyko uszkodzeń jelita czy zwiększonego ryzyka raka. Zmiany takie jak melanosis coli są odwracalne i nieszkodliwe.
🔹 Czy senes można stosować w ciąży?
👉 Częściowo fakt. W wyjątkowych przypadkach, po zaleceniu lekarza – tak. Samodzielne sięganie po senes w ciąży nie jest wskazane.
🔹 Czy senes jest bezpieczny podczas karmienia piersią?
👉 Fakt. W typowych dawkach senes nie szkodzi dziecku karmionemu piersią.
🔹 Czy senes działa od razu?
👉 Mit. Na efekt trzeba poczekać – zwykle 6–12 godzin. To dlatego najczęściej przyjmuje się go wieczorem.
