Przetworzona żywność to termin, który obejmuje bardzo szeroką kategorię produktów – od tych minimalnie przetworzonych po te o wysokim stopniu modyfikacji. Przetwarzanie żywności odnosi się do wszelkich zmian, jakie wprowadza się w surowcach, aby uzyskać produkt końcowy. Może to obejmować czynności tak proste, jak mycie, krojenie, suszenie czy zamrażanie, ale też bardziej zaawansowane technologie, takie jak konserwowanie, dodawanie substancji chemicznych, barwników, polepszaczy smaku czy innych dodatków. Warto zaznaczyć, że przetwarzanie nie musi automatycznie oznaczać, że produkt staje się niezdrowy.
Aby lepiej zrozumieć różnorodność przetworzonej żywności, możemy posłużyć się popularną klasyfikacją NOVA, która dzieli produkty spożywcze na cztery grupy:
Grupa 1: Żywność nieprzetworzona i minimalnie przetworzona – są to produkty niemal w naturalnej formie, jak warzywa, owoce, mięso, ryby, jaja, orzechy, które zostały jedynie poddane prostym czynnościom, takim jak mycie czy krojenie.
Grupa 2: Składniki kulinarne – produkty takie jak oleje, cukier, miód czy sól, które są przetwarzane w niewielkim stopniu, ale służą głównie do przygotowania innych potraw.
Grupa 3: Żywność przetworzona – produkty, które są wynikiem prostych procesów przetwarzania, jak konserwowanie czy pasteryzacja. Przykłady to: pieczywo, sery, marynaty, dżemy, wędliny. W tym przypadku celem przetwarzania jest często wydłużenie trwałości produktu.
Grupa 4: Wysoko przetworzona żywność – to produkty, które przeszły szereg zaawansowanych procesów technologicznych, często zawierające wiele dodatków, konserwantów, sztucznych barwników czy aromatów. Do tej grupy należą np. chipsy, fast foody, słodkie napoje gazowane, batoniki czekoladowe.
Oczywiście, najważniejsze w zdrowym stylu życia jest zbilansowanie diety. Przetworzona żywność nie musi być całkowicie eliminowana z jadłospisu. Wiele zależy od rodzaju przetworzenia i jakości produktu. Często możemy spotkać się z przekonaniem, że każda żywność przetworzona jest zła – i tu pojawia się pierwszy mit. Nie chodzi o to, aby zupełnie unikać przetworzonych produktów, lecz o to, by wybierać mądrze. Kluczowe jest to, aby podstawę diety stanowiła żywność nieprzetworzona lub minimalnie przetworzona, natomiast produkty wysoko przetworzone spożywać sporadycznie.
Nie ma potrzeby wpadać w panikę, jeśli od czasu do czasu sięgniemy po produkt o wyższym stopniu przetworzenia. Owszem, wysoko przetworzona żywność, bogata w cukry, tłuszcze nasycone i sztuczne dodatki, nie powinna być podstawą naszej diety, ale nie oznacza to, że każda forma przetworzenia jest szkodliwa. Warto pamiętać, że wiele przetworzonych produktów, takich jak pieczywo pełnoziarniste, kefiry czy pasteryzowane soki, ma swoje miejsce w zdrowym odżywianiu.
Z przetworzoną żywnością wiąże się wiele mitów, które często wprowadzają nas w błąd. Poniżej przedstawiamy kilka z najpopularniejszych.
Mit 1: Przetworzona żywność to tylko fast foody i słodycze.
To nieprawda. Przetworzona żywność to również produkty codziennego użytku, jak pieczywo, konserwy, ser czy nawet mrożone warzywa.
Mit 2: Każda przetworzona żywność jest niezdrowa.
Nie każda żywność przetworzona jest szkodliwa. Jak wspomniano wcześniej, wiele produktów przetworzonych (jak kefir, odżywki białkowe, jogurty naturalne) może być wartościowym elementem diety. Ważne jest, by zwracać uwagę na skład.
Mit 3: Przetworzona żywność zawiera tylko sztuczne dodatki.
Choć niektóre produkty przetworzone są bogate w sztuczne barwniki, aromaty czy konserwanty, nie wszystkie przetworzone produkty je zawierają. Istnieją produkty o krótkim i naturalnym składzie, które są minimalnie przetworzone, jak np. pasteryzowane soki.
Fakt: Nadmiar przetworzonej żywności może prowadzić do problemów zdrowotnych.
Nie ma co ukrywać – nadmiar wysoko przetworzonych produktów, bogatych w cukry, tłuszcze trans i sztuczne dodatki, może prowadzić do otyłości, chorób serca, cukrzycy typu 2 i innych problemów zdrowotnych. Dlatego warto zachować umiar i świadomie podchodzić do wyboru produktów.
Coraz większa dostępność przetworzonej żywności wynika z różnych czynników. Wzrost globalizacji, rozwój technologii żywieniowych i zmiany w stylu życia przyczyniają się do rosnącego popytu na produkty, które są łatwe i szybkie do przygotowania. Jednym z powodów, dla których na rynku pojawia się coraz więcej przetworzonej żywności, jest tempo życia. Współczesny świat wymaga od nas szybkich rozwiązań. Przetworzona żywność, zwłaszcza ta, która jest wygodna i szybka w przygotowaniu, odpowiada na te potrzeby konsumentów.
Przetworzona żywność nie jest jednoznacznie zła ani dobra. Jak w większości aspektów życia, kluczowy jest umiar i świadome podejście. Choć powinniśmy unikać produktów o wysokiej zawartości sztucznych dodatków, nie musimy rezygnować z żywności przetworzonej, jeśli jest to wartościowy element diety. Odżywki białkowe, jogurty naturalne czy nawet pieczywo pełnoziarniste mogą być przykładem przetworzonych produktów, które mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Ważne jest, aby nie popadać w skrajności, a zamiast tego dbać o zrównoważoną, różnorodną dietę.
Monteiro C.A., Cannon G., Lawrence M., Louzada da Costa M.L., Machado P.P. (2019): Ultra-Processed Foods, Diet Quality, and Health Using the NOVA Classification System. Rome.
Mendonça, R. D., Pimenta, A. M., Gea, A., de la Fuente-Arrillaga, C., Martinez-Gonzalez, M. A., Lopes, A. C., & Bes-Rastrollo, M. (2016): Ultraprocessed food consumption and risk of overweight and obesity: the University of Navarra Follow-Up (SUN) cohort study. The American journal of clinical nutrition, 104(5), 1433–1440.
Szynal K. i in. (2021): Żywność przetworzona i dodatki do żywności w kontekście dysbiozy oraz jej konsekwencji zdrowotnych; POSTĘPY MIKROBIOLOGII – ADVANCEMENTS OF MICROBIOLOGY 2021, 60, 3, 0–0
Specjalistka ds. odżywiania oraz diet coach. W swojej pracy łączy wiedzę z zakresu funkcjonowania układu pokarmowego z technikami mindfulness oraz z treningiem zmiany nawyków. Swoją wiedzę uzupełnia cały czas o liczne szkolenia oraz kursy z zakresu dietetyki, dietoterapii, mikrobioty jelitowej, psychodietetyki, a także warsztaty rozwojowe. Ukończyła również kurs MBSR.