Choroby metaboliczne to cały zespół zaburzeń jaki zachodzi w procesach energetycznych, hormonalnych i narządowych. Powody tych zaburzeń są różne, podobnie jak choroby powstające na ich tle. O chorobach metabolicznych i ich leczeniu wykorzystującym walory lecznicze uzdrowiska rozmawiamy z Prof. dr hab. lek. med. Ireną Ponikowską, która przez 25 lat była Krajowym Konsultantem w dziedzinie Balneologii i Medycyny Fizykalnej.
Balneologia to jedna z najstarszych dziedzin medycyny. W XVIII i XIX była dziedziną medycyny głównego nurtu. Obecnie ma charakter komplementarny, wspomagający i uzupełniający inne metody lecznicze. Posługuje się własnymi naturalnymi metodami leczniczymi, nie rezygnując z farmakoterapii. Metody balneologiczne i szerzej uzdrowiskowe zostały dokładnie przebadane, poznane są w dużej mierze ich mechanizmy działania, mają ustalone wskazania i przeciwwskazania. Sama jestem autorem kilkudziesięciu oryginalnych prac o tej tematyce. Obecnie w Balneoklinice wykorzystuje tę wiedzy w leczeniu chorych. Medycyna uzdrowiskowa wykorzystuje balneoterapię jako podstawową metodę leczniczą, uzupełniana jest obecnie w inne metody, jak kinezyterapię, fizykoterapię. Dziedzina ta dysponuje ogromnym archiwum i zbiorem badań naukowych. Metody balneologiczne wykorzystują naturalne surowe lecznicze do których należą: wody mineralne, gazy i peloidy. Na bazie tych trzech surowców powstały trzy grupy metod, w tym: hydrobalneoterapia korzystająca z wód mineralnych, balneogazoterapia z gazów leczniczych oraz balneopeloidoterapia z borowin. Najczęściej wykorzystywane są następujące wody mineralne: chlorkowo-sodowe (solanki), wody kwasowęglowe, siarczkowo-siarkowodorowe oraz radonowe. Kolejną grupę surowców leczniczych stanowią peloidy. W skład peloidów obok borowiny wchodzi również fango – czyli peloid mineralny z niewielką zawartością składnika biologicznego.
W chorobach metabolicznych, w tym w cukrzycy, otyłości, chorobach tarczycy, zaburzeniach lipidowych wykorzystuje się wszystkie naturalne metody balneologiczne wspomniane wyżej. W tym szczególnie przydatne są wody kwasowęglowe, siarczkowo-siarkowodorowe oraz dwutlenek węgla w formie kąpieli gazowych i wodnych. Z peloidów w cukrzycy największe znaczenie ma pasta borowinowa, która działa na mikrokrążenie, które w tej chorobie jest zwykle zaburzone. W uzdrowisku zabiegi balneologiczne uzupełniamy metodami klimatoterapeutycznymi, fizykoterapeutycznymi, kinezyterapią, psychoterapią, leczeniem dietetycznym i kontynuujemy ustalony program farmakoterapii. W naszej Balneoklinice stosujemy dodatkowo własne, dobrze przebadane metody lecznicze – karboksyterapię i ozonoterapię.
Choroby metaboliczne należą w większości do chorób cywilizacyjnych, w tym zwłaszcza cukrzyca i otyłość. W powstawaniu tych chorób główną rolę odgrywa nieprawidłowy styl życia, czyli złe odżywianie się, brak aktywności fizycznej, stres psychologiczny. Najnowsze badania wskazują, że bardzo dużą rolę odgrywa masa mięśniowa, która zanika z powodu złego odżywiania, zwłaszcza z braku pełnowartościowego białka oraz z braku wysiłku fizycznego. Poza tym warto przypomnieć, że wraz z wiekiem masa mięśniowa ulega zmniejszeniu, powstaje tzw. sarkopenia. Określa się, że 1% ubytku masy mięśniowej ma miejsce już w wieku 45 lat, później ten procent wzrasta o kilkanaście procent, gdy ktoś ma większą liczbę lat, jest starszy. Jest to proces fizjologiczny. Tracimy masę mięśniową, a w to miejsce pojawia się tkanka tłuszczowa. Tkanka tłuszczowa nie tylko zajmuje to miejsce, ale działa toksycznie. Wydziela bardzo dużo różnych cytokin, głównie prozapalnych. Powstaje w organizmie przewlekły stan zapalny. Dochodzi do powstawania różnych powikłań w jego wyniku, takich jak: cukrzyca, choroby układu krążenia, choroby naczyń obwodowych, choroby układu nerwowego. Utrzymanie masy mięśniowej na odpowiednim poziomie oraz aktywność fizyczna jest kluczem do zdrowia. W czasie wysiłku fizycznego wydzielają się miokimy, jest ich około 300. Mają one działanie wielofunkcyjne.
Wpływają na nasz mózg, układ krążenia, układ odpornościowy, na wydzielanie hormonów. Ponadto powodują spowolnienie starzenia. Ja obecnie pracuję nad książką o długowieczności w dobrym zdrowiu. Jeden z rozdziałów będzie poświęcony masie mięśniowej i aktywności fizycznej. Gdy przechodzimy na emeryturę, przestajemy być aktywni, zadowalamy się siedzeniem w fotelu i czytaniem gazet lub oglądaniem telewizji, zmniejsza się nasza masa mięśniowa, co skutkuje powstawaniem wielu chorób. Jakie rodzaje ćwiczeń, jakiej intensywności i częstotliwości powinniśmy stosować, jest przedmiotem wielu badań. Większość autorów jest zdania, że najlepsze są ćwiczenia o średniej aktywności wykonywane systematycznie, najlepiej codziennie. Zachęcam swoich pacjentów do spacerów, nordic walking, truchtów, jazdy rowerem, zależnie od stopnia wydolności fizycznej. Badania wykazały, że zwykłe systematyczne spacery poprawiają masę mięśniową, a tym samym korzystnie wpływają na stan zdrowia. Uzasadnione jest włączenie do treningu wytrzymałościowego również ćwiczeń oporowych. Najlepszym i prostym rozwiązaniem jest połączenie spaceru z ćwiczeniami oporowymi. Należy jeszcze wspomnieć o dobrej, mało znanej metodzie kinezyterapeutycznej BFR, co oznacza blood flow restricted (ćwiczenia połączone z restrykcją naczyniową).
Metoda ta w Polsce jeszcze jest mało znana. Do tej pory stosowano ją głównie u sportowców, ale obecnie uważa się, że jest wskazana także u innych osób, zwłaszcza u pacjentów w wieku podeszłym, u osób starszych. Metoda ta opiera się na łagodnych, nieforsownych ćwiczeniach, które mogą być wykonywane przez osoby w zaawansowanym wieku.
Obok ćwiczeń fizycznych ważna jest dieta, w której będzie obecne białko pełnowartościowe. Nasz organizm nie jest w stanie wyprodukować niektórych aminokwasów, są to tzw. aminokwasy egzogenne, muszą być one dostarczane z pożywieniem. Te najcenniejsze dla nas białka znajdują się w mięsie, rybie, produktach zwierzęcych, w jajkach, nabiale, mleku. W jajku najcenniejsze jest białko, które zawiera wszystkie niezbędne aminokwasy. Mamy także do dyspozycji białko roślinne, znajduje się ono w roślinach strączkowych. Gdy nasza dieta jest dobrze zbilansowana, to u wegetarian zbyt dużych niedoborów nie będzie. Z reguły jednak te niedobory u wegetarian występują. Według badań Instytutu Żywności i Żywienia w Polsce wszyscy seniorzy w wieku powyżej 65 lat mają niedobory białkowe, zwłaszcza pełnowartościowego. Norma dostarczania białka z pożywieniem wynosi 1 g na 1 kg masy ciała na dzień. Dla osób z cukrzycą wskaźnik wynosi 0,8- 1 g na kilogram masy ciała. Nie należy też przesadzać z białkiem, wykazano, że jego nadmiar wpływa niekorzystnie na nerki. Drugim problemem jest niedobór witaminy D3, którą trzeba obowiązkowo suplementować w okresie jesienno-zimowym. Niebezpieczne są cukry poste, bo są rakotwórcze.
Rozmawiała dr Małgorzata Musioł
