Retinol odpowiada za nasz wzrost, wzrok, być może też zdrowie psychiczne. Jest wykorzystywany w kosmetykach anti-aging. Świetnie działa na skórę, przyspiesza nawet gojenie się ran. Obchodzić trzeba się jednak z nim ostrożnie, to nie witamina dla każdego.
Retinol, zwany również akseroftolem, to organiczny związek chemiczny zaliczany do alkoholi nienasyconych, a konkretnie do karotenoidów. Pełni rolę witaminy A, potocznie nazywany jest zresztą witaminą młodości. Po raz pierwszy wyizolowany został już niemal 100 lat temu – konkretnie w 1931 roku. Retinol powstaje w wątrobie z prowitaminy A. W siatkówce oka zmienia się w retinal, ważny element procesów widzenia. Jest też ogólnie niezbędny do prawidłowego wzrostu całego organizmu, utrzymywanie prawidłowego stanu skóry czy błon śluzowych, tworzenie się naczyń włosowatych. Obok kwasu hialuronowego to chyba najczęstszy składnik kosmetyków związanych ze zdrową i zadbaną skórą – już w latach 80. XX wieku promował go dermatolog Albert Kingman. Wiadomo, że wnika w głębokie warstwy skóry, zwiększając produkcję kolagenu i elastyny. Znaleźć można go – a w zasadzie jego prekursorów, typu beta-karoten – w różnych pokarmach, przykładem tran, masło, żółtko jajka, wątróbka, ale i w różnych owocach (cytrusy) i warzywach (marchew, większość warzyw zielonych).
Cenione są przede wszystkich właściwości przeciwstarzeniowe retinolu. Uważany jest za znakomity środek dla skóry dojrzałej. Bywa też wykorzystywany w dermatologii, na przykład jako środek łagodzący objawy trądziku pospolitego i różowatego. Zmniejsza widoczność zaskórników, reguluje pracę gruczołów łojowych, redukuje przebarwienia. Stosowany jest przy niektórych chorobach wirusowych, na przykład przy mięczaku zakaźnym i brodawkach płaskich, a także autoimmunologicznych, chociażby toczeniu rumieniowatym. Czasem zalecany jest w zmianach przednowotworowych (leukoplakia błony śluzowej jamy ustnej). Wiadomo, że stymuluje spermatogenezę. Retinol w formie suplementacyjnej podawany jest najczęściej jako uzupełnienie niedoborów witaminy A. To jednak jego niejedyne zastosowania. Jako środek wspomagający zaleca się go przy leczeniu odry, chorób skórnych typu rybia łuska, a także w terapii kseroftalamii (związane są z zespołem suchego oka).
Trwają też badania mające wykazać zależność między poziomem retinolu a chorobami psychicznymi, w tym schizofrenią. O takich pisano w tym roku w „Nature”: retinol ma bowiem wpływ na różnicowanie, dojrzewanie i funkcjonowanie synaptyczne komórek mózgowych. Tam także ustalono, że czynniki genetyczne regulują poziom retinolu we krwi. „Dzięki temu podejściu możemy potwierdzić znaczenie retinolu w stanach zapalnych, lipidach osocza, otyłości, wzroku, mikrobiomie, strukturze/połączeniach mózgu, astmie, POChP i kilku innych cechach. Jest to istotne, ponieważ używamy syntetycznych retinoidów jako leków i potencjalnie należy kierować ich stosowaniem zgodnie z genetycznie uwarunkowaną medycyną precyzyjną. Na przykład osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne mają niski poziom retinolu” – zdradził profesor Murray Cairns z Uniwersytetu w Newcastle. Dodał on, że zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom retinolu w organizmie może prowadzić do problemów ze zdrowiem.
Przeczytaj również: „Koktajle wieloskładnikowe ożywią zmęczoną skórę”
W innym czasopiśmie, „Frontiers Of Nutrition”, wykazano ponadto, że odpowiednie dawki witaminy A w diecie przynoszą bardzo obiecujące rezultaty jako środek zapobiegawczy przy chorobie Alzheimera. Witamina A stanowi potencjalną strategię profilaktyczną, a być może i terapeutyczną. Niegenomowe działanie witaminy A w mózgu odgrywa jedną z kluczowych ról, a modulowanie jej może poprawić funkcjonowanie mózgu i zapewnić możliwości lecznicze. Tak przynajmniej stało się w przypadku myszy – gryzonie, które były na diecie obniżającej poziom retinolu w surowicy po 12-tygodniowym eksperymencie miały w porównaniu z tymi, które dostawały dużo witaminy A upośledzone funkcje poznawcze, poza tym zwiększyła się u nich patologia beta-amyloidu i stan markerów zapalnych. Myszy na diecie bogatej w witaminę A lepiej rozwiązywały problemy, wykazywały też o wiele większą zdolność zapamiętywania. Poziom beta-amyloidu (jego odkładanie się uważane jest za charakterystyczną zmianę neuropatologiczną w chorobie Alzheimera) powiązano w tym przypadku z modyfikacjami w składzie flory jelitowej, do których przyczynia się właśnie retinol.
Co pewien czas naukowcy odkrywają jego kolejne prozdrowotne zastosowanie. Tylko w tym roku ogłoszono dwa kolejne. Pierwsze, wynik badań na University Of Surrey And Phytoceutical Ltd., wykazało, że retinol znacząco przyspiesza gojenie się tran, zwłaszcza u osób starszych. Jego forma obecna w wielu popularnych kremach przeciwstarzeniowych rozbija biofilmy i zabija bakterie obecne w ranach przewlekłych. Tym samym ogranicza podawanie antybiotyków i innych środków przeciwdrobnoustrojowych. Dane opublikowane w „Journal Of Pharmaceutics” świadczą o tym, że retinol zapobiega też przechodzeniu ran ostrych w stan przewlekły, a ten drugi wiąże się z bólem, nabieraniem odporności na leki pewnych bakterii licznymi powikłaniami. Mowa o przyspieszaniu gojenia się ran pooperacyjnych, powypadkowych, ale także przy cukrzycy. Najlepsze wyniki miały preparaty micelarne z 0,3% retinolem.
Drugie z badań, opublikowane w „Drugs In Dermatology”, poświęcone było stabilizowanemu bioaktywnie retinolowi, który wydatnie łagodzi skutki fotostarzenia nie powodując przy okazji żadnych ostrych skutków ubocznych (pojawiały się delikatne podrażnienia skóry). W Tulane University School Of Medicine w Nowym Orlaenia przetestowano pod tym kątem tym razem 0,1% retinol. Naukowcy odkryli poprawę w stosunku do wartości wyjściowych we wszystkich oznakach fotostarzenia już w 4. tygodniu i przez 12 tygodni stosowania. Autorzy zaznaczyli, że „W momencie publikacji analiza stanowi jeden z największych zbiorów danych wykazujących korzyści kliniczne i tolerancję retinolu. Te zbiorcze wyniki pokazują, że dobrze sformułowany miejscowy retinol o mocy 0,1% może być skutecznym rozwiązaniem kosmeceutycznym dla osób pragnących złagodzić oznaki fotostarzenia”.
Korzystając z kosmetyków z retinolem, a także z suplementami z tą witaminą pamiętać należy, że uwrażliwia skórę na promieniowanie słoneczne, wykazuje właściwości fotouczulające – lepiej nie stosować go latem, zwłaszcza gdy zamierzamy się opalać. Dobrze też na początek zacząć od produktów z niższym stężeniem retinolu (0,2 – 0,5 %, niższe stężenie ma też retinal, który bywa zamiennikiem retinolu), pozwoli to uniknąć ewentualnych podrażnień skóry. Reaguje również z witaminą C w większych ilościach, nie należy go łączyć z kwasem migdałowym, salicylowym, glikolowym (a więc kwasami AHA, BHA). Zdarzają się przypadki nadwrażliwości na retinol, przeciwwskazania dotyczą również ciężarnych i karmiących (dotyczy to również stosowania zewnętrznego – niewielka ilość retinolu przenika do krwi, a nadmiar witaminy A działa teratogennie i wywoływać może w pewnych sytuacjach powstanie wad rozwojowych zarodka, płodu i noworodka). Przeciwwskazaniem jest też jaskra, wysokie nadciśnienie tętnicze i miastenia; wysokie dawki mogą działać hepatoksycznie, więc nie jest zalecany przy schorzeniach wątroby (reaguje z alkoholem, który nasila hepatoksyczne właściwości retinolu). W formie doustnej najlepiej przyjmować go w czasie posiłków lub tuż po nich. Magazynuje się w organizmie, co w połączeniu z dawkami dostarczanymi z pokarmem może prowadzić do przedawkowania – suplementację lepiej ustalić z lekarzem.
