Zbliżający się początek roku szkolnego to dobry moment, żeby przyjrzeć się tematowi ocen. Czym jest ocenianie i jakie znaczenie mają oceny? Kiedy ocena jest impulsem do rozwoju, a kiedy może prowadzić do obniżenia samooceny – na te i inne pytania odpowiada dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska, psycholożka i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.
Ocenianie towarzyszy nam nie tylko w szkole. Spotykamy je w pracy, w domu, w relacjach. Czasem sami jesteśmy dla siebie najsurowszymi krytykami.
– Ocenianie to proces społeczny i poznawczy, w którym przypisujemy wartość określonym osobom, zachowaniom lub wynikom, zazwyczaj w odniesieniu do przyjętych norm, oczekiwań lub standardów – tłumaczy dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska, psycholożka i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.
Niezależnie od tego, czy ocena dokonywana jest przez nas samych czy przez innych może być ona wzmacniająca lub osłabiająca.
– Właściwa ocena mówi, co trzeba zrobić, aby poprawić swoje działania, opisuje nam to, co zrealizowaliśmy, wskazuje na nasze mocne strony i pełni rolę wzmocnienia. Pokazuje, jak nasze umiejętności rozwijają się i kształtują. Daje nam możliwość cieszenia się kolejnymi krokami z podejmowanych działań. Jest narzędziem do budowania własnej siły i kompetencji. Samoocenianie i samowzmacnianie to potężne narzędzie kształtujące nabywanie nowych nawyków – podkreśla dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska. – Zła ocena porównuje wszystkich do globalnie narzuconego standardu, zakłada, że każdy zrealizuje zadanie w określony sposób. Jednak podawana w taki sposób nie tylko może zniechęcać do działania, ale też sprawiać, że możemy czuć się źle i rozwijać negatywne przekonania o sobie, na przykład o byciu niekompetentnym – mówi psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.
– Oceny pełnią wielorakie funkcje – informacyjną, motywacyjną, selekcyjną i społeczną. Niestety, presja i traktowanie średniej ocen, jako głównego celu nauki, co jest pokłosiem tego, że polski system oceniania wywodzi się z tradycji pruskiej szkoły powszechnej z XIX wieku, gdzie służył głównie do kontroli i selekcji uczniów, może wypaczać sens edukacji, przesłaniając rozwój kompetencji i obniżając wewnętrzną motywację uczniów, co potwierdzają liczne badania wskazujące na negatywne skutki zewnętrznej motywacji opartej na ocenach – mówi Katarzyna Markowska-Regulska.
Ocena może przyjmować formę informacji zwrotnej lub niekonstruktywnej krytyki, która skupia się na błędach i nie wskazuje kierunku zmiany.
– Informacja zwrotna wspiera rozwój – poprawia efektywność uczenia się, motywację i jakość relacji. Informacja zwrotna należy do najskuteczniejszych interwencji edukacyjnych, poprawia obiektywnie wyniki uczniów. Kluczowe jednak jest, by była ona konkretna, natychmiastowa i dostosowana do poziomu rozwoju ucznia. Dla dorosłych, konstruktywne ocenianie w miejscu pracy i relacjach interpersonalnych sprzyja zwiększeniu poczucia kompetencji, buduje zaufanie i wspiera efektywne współdziałanie – zarówno w zespołach, jak i w relacjach rodzinnych. Udzielając informacji zwrotnej warto pamiętać o kilku zasadach. Informacja zwrotna powinna oceniać zachowanie – nie osobę, być konkretna i oparta na faktach, zawierać propozycje zmian i adekwatnego wsparcia, być empatyczna i przekazana w odpowiednim kontekście – mówi dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska. – Przeciwieństwem jest niekonstruktywna krytyka, która może przynieść wiele szkód i przyczynić się do obniżenia motywacji, zwiększenia stresu, wypalenia, czy trudności w regulacji emocji – zwraca uwagę psycholożka i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna.
W świecie mediów społecznościowych łatwo wpaść w pułapkę porównań. Idealne zdjęcia, perfekcyjne wyniki, nieosiągalne standardy – to wszystko nakręca lęk przed oceną i wykluczeniem. Coraz częściej sukces rozumiemy jako bycie „najlepszym” w oczach innych. Tymczasem to ślepa uliczka. O wiele ważniejszy od wyniku, którym można się “pochwalić”, jest proces rozwoju.
– Osoby z nastawieniem na rozwój doceniają swój wysiłek, uczą się na błędach i dzięki temu lepiej radzą sobie z ocenami – mówi dr n. med. Katarzyna Markowska-Regulska, psycholożka i psychoterapeutka poznawczo-behawioralna. – Badania pokazują, że właśnie takie podejście zwiększa odporność psychiczną, sprzyja podejmowaniu wyzwań i wzmacnia motywację wewnętrzną. Kluczowe jest traktowanie błędów jako okazji do nauki, a nie jako dowodu porażki czy braku zdolności.
Każda informacja zwrotna może być impulsem do rozwoju – jeśli potraktujemy ją z ciekawością, nie z lękiem.
Oceny mogą wywołać silne emocje – pozwól im opaść, zanim zareagujesz.
W razie potrzeby poproś o wsparcie, superwizję – to przejaw siły i zdrowego rozsądku.
Nastaw się na rozwój, to lepsze dla funkcjonowania i zdrowia niż przejmowanie się niekonstruktywną krytyką.
Pamiętaj, że sposób, w jaki mówisz do siebie i innych, wpływa na samoocenę i motywację do działania – Twoje słowa mają moc!
Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej im prof. Zdzisława Bizonia powstało w 1998 roku. To największa organizacja psychoterapeutyczna w Polsce. Zrzesza ono terapeutów i terapeutki, którzy jako metodę swojej pracy wybrali terapię poznawczo-behawioralną. PTTPB wytycza standardy kształcenia i standardy etyczne zarówno dla terapeutów/tek jak i ośrodków szkolących. Towarzystwo zajmuje się także szerzeniem wiedzy i prowadzeniem badań naukowych, organizuje i współorganizuje konferencje naukowe, uczestniczy i podejmuje czynne działania na rzecz regulacji przepisów dotyczących wykonywania zawodu psychoterapeuty, dbając o wypracowane standardy.
Towarzystwo realizuje postulaty swojego patrona, pioniera psychiatrii społecznej w Polsce, autora między innymi narzędzi do pomiaru wsparcia społecznego – profesora Zdzisława Bizonia, tak aby rozwijać metody dobrej, opartej na dowodach praktyki terapeutycznej, która pozwala dostarczać pacjentowi nowoczesnych, chociaż też ugruntowanych w tradycji metod leczenia problemów psychicznych.
