Prof. Dagfinn Aune: Jednymi z pierwszych badań, które dały nam pewne wskazówki, że czynniki ryzyka, na które mamy wpływ, czyli odżywianie i styl życia, mogą być ważne dla rozwoju nowotworów, były to porównania między krajami, w ramach których analizowano zachorowania na nowotwory i współczynniki umieralności w poszczególnych krajach. Postanowiono sprawdzić, czy istnieją różnice w nowotworach ze względu na położenie geograficzne. Jeżeli pomiędzy krajami i regionami występują różnice w częstotliwości występowania nowotworów, to przyczyną nowotworów mogą być modyfikowalne czynniki ryzyka. Badania te wykazały, że niektóre nowotwory występowały znacznie częściej w krajach bogatych niż w krajach biedniejszych, na przykład rak jelita grubego, rak piersi, prostaty i płuc występowały znacznie częściej w krajach o wysokim rozwoju ekonomicznym, podczas gdy inne nowotwory, w tym rak żołądka, wątroby i szyjki macicy (nowotwory silnie związane z niektórymi infekcjami) występowały częściej w krajach biednych. Na przykład, na podstawie danych z 2002 r., wskaźniki nowotworu jelita grubego różniły się 25-krotnie, raka piersi 2-4 razy, a raka prostaty 70-krotnie pomiędzy krajami o najwyższym i najniższym wskaźniku zachorowań (1). Ponadto badacze przyjrzeli się statystykom dotyczącym znikającej żywności i połączyli te dane w tak zwanych badaniach ekologicznych. Są to badania korelacyjne, które przyglądają się średniemu poziomowi dostępności żywności na poziomie krajowym i korelują go ze wskaźnikami zachorowań na nowotwory w danym kraju. Badania wykazały, że dostępność i spożywanie mięsa i tłuszczu była w nich powiązana ze zwiększoną częstością występowania raka jelita grubego i innych nowotworów (2). Ponieważ jednak dysponowali jedynie danymi na temat dostępności żywności i innych czynników na poziomie krajowym, a nie na poziomie indywidualnym, nie jest możliwe wyciągnięcie żadnych wniosków o związkach przyczynowych z takich badań. Mogą jednak służyć jako rodzaj badań, które można wykorzystać do wygenerowania hipotez na temat wpływu diety na ryzyko raka, które można dokładniej zbadać w innych, lepiej zaprojektowanych badaniach.
Czytaj także: https://naturazdrowie.com/dieta-ketogeniczna-zasady-i-przeciwskazania/
Ponadto badania migracyjne udokumentowały, że Japończycy migrujący do USA już w pierwszym pokoleniu mieli podobną częstotliwość zachorowalności na raka okrężnicy jak ich amerykańscy sąsiedzi, około 3-4 razy wyższą niż Japończycy w Japonii (rys. 1) (4). Wzrost wskaźników zaobserwowano również w przypadku raka prostaty i raka piersi, natomiast w przypadku raka żołądka zaobserwowano zmniejszoną częstotliwość występowania, prawdopodobnie ze względu na mniejsze spożycie soli. Tradycyjnie japońska dieta była bardzo bogata w sól, ponieważ do konserwowania żywności stosowano solenie, ale wraz z wprowadzeniem lodówek spożycie żywności konserwowanej solą zostało zmniejszone. Oczywiście tak szybkie zmiany w częstości występowania nowotworów nie mogą wynikać z uwarunkowań genetycznych, ponieważ geny nie zmieniają się tak szybko, można je za to wytłumaczyć czynnikami środowiskowymi, takimi jak dieta i styl życia, które jesteśmy w stanie modyfikować.
Tak, istnieje wiele badań, które mogą dostarczyć konkretnych dowodów. Chociaż randomizowane, kontrolowane badania kliniczne (często stosowane w badaniach farmaceutycznych) zajmują generalnie najwyższe miejsca w hierarchii dowodów. Są one mniej odpowiednie do badania diety i ryzyka raka, ponieważ trudno jest losowo przydzielić ludzi do przestrzegania określonej diety przez 10–20 lat lub dłużej, a grupy badawcze musiałyby być bardzo duże, aby móc badać stosunkowo rzadkie choroby, a to oznaczałoby, że byłyby to bardzo kosztowne. Z tych powodów nadal jesteśmy zależni od szeroko zakrojonych badań kohortowych, które na przestrzeni czasu śledzą dietę, styl życia i wyniki zdrowotne dziesiątek do setek tysięcy osób. Badania takie najlepiej nadają się do wnioskowania o związku przyczynowym, ponieważ gromadzą dane dotyczące jednostek (a nie całych grup) i można tu zastosować metody statystyczne, aby uwzględnić to, czy osoby palą, piją alkohol, czy są aktywni fizycznie lub czy są narażeni na inne ważne czynniki ryzyka, które należy wziąć pod uwagę. Badania te są również mniej podatne na błąd selekcji niż retrospektywne badania kliniczno-kontrolne. Jednakże badania kohortowe też mają swoje niedoskonałości związane z potencjalnymi zmianami w diecie i stylu życia w trakcie obserwacji, co może znacząco wpłynąć na wyniki, chyba że pomiary zbierane są w sposób powtarzalny, i mogą powodować zakłócenia, ale większość współczesnych badań rozwiązuje problem zakłóceń.
W latach 80. i 90. zaczęły pojawiać się pierwsze wyniki badań kohortowych, z których kilka sugerowało pozytywne powiązania między spożyciem czerwonego i przetworzonego mięsa a rakiem jelita grubego (5;6), podczas gdy powiązania z owocami i warzywami oraz błonnikiem były mniej jasne (7;8).
Większość badań wykazało statystycznie istotne powiązania zwiększonego ryzyka raka jelita grubego przy większym spożyciu mięsa, a najbardziej szeroko zakrojone badania wykazały zmniejszone ryzyko nowotworów przy większym spożyciu błonnika oraz owoców i warzyw. Wyniki te zostały potwierdzone w metaanalizach (9-11), w których połączono wyniki wszystkich dostępnych badań w celu wyciągnięcia ogólnego wniosku.
Wyniki dla mięsa czerwonego i przetworów mięsnych również wykazują dowody na jasny związek zwiększania ryzyka występowania nowotworów wraz ze wzrostem spożycia mięsa.
Niektóre badania mogły obejmować zbyt mały zakres spożycia, aby wyraźnie wykryć powiązania, a kilka indywidualnych badań mogło być zbyt małych i o słabej mocy, aby wykryć istotne powiązania, jednak problemy z mocą statystyczną można przezwyciężyć przeprowadzając metaanalizę, ponieważ w metaanalizie wyniki wielu badań są łączone.
Do zwiększonego ryzyka może przyczyniać się kilka składników zawartych w czerwonym i przetworzonym mięsie, w tym azotyny i azotany oraz żelazo hemowe zawarte w czerwonym mięsie. Istnieją pewne dowody na to, że żelazo hemowe może zwiększać tworzenie się związków nitrozowych w okrężnicy, co może zwiększać ryzyko raka (12). W meta analizie badań kohortowych odkryliśmy również, że duże spożycie pełnego ziarna wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem raka jelita grubego i odbytnicy, przy czym zaobserwowano 17% zmniejszenie ryzyka na 90 gramów pełnego ziarna dziennie – co odpowiada mniej więcej 3 kromkom pełnoziarnistego chleba lub misce pełnoziarnistych płatków zbożowych) (10). Co ciekawe, związek był liniowy i zaobserwowaliśmy 40% zmniejszenie ryzyka przy spożyciu 180 gramów dziennie (rys. 3), co sugeruje, że im więcej jesz, tym mniejsze ryzyko (10).
Produkty pełnoziarniste mogą zmniejszać ryzyko ze względu na wysoką zawartość błonnika, który może zwiększać objętość stolca, rozcieńczać substancje rakotwórcze, ograniczać kontakt substancji rakotwórczych z błoną śluzową jelita grubego i skracać czas przechodzenie pokarmu przez jelito. Ponadto błonnik jest fermentowany przez mikroflorę do krótko-łańcuchowych kwasów tłuszczowych, które mają korzystny wpływ na okrężnicę. Istnieje również korzystny wpływ produktów mlecznych na mniejsze ryzyko raka jelita grubego (13), co może wynikać z zawartości wapnia, który, zmniejsza proliferację komórek w okrężnicy. W kilku badaniach wykazano zmniejszone ryzyko raka jelita grubego również wśród wegetarian (14-16), co sugeruje, że korzystne może być przyjęcie diety opartej w większym stopniu na roślinach.
Wreszcie jasno ustalono, że wysokie spożycie alkoholu (17), palenie tytoniu (18), nadwaga i otyłość (19) oraz cukrzyca typu B (20) wiążą się ze zwiększonym ryzykiem raka jelita grubego, podczas gdy aktywność fizyczna wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem. Dlatego też utrzymanie ogólnego zdrowego stylu życia jest podstawą, aby zminimalizować ryzyko. Niektóre badania sugerują, że ścisłe przestrzeganie zdrowego stylu życia może zapobiec aż 70% przypadków raka okrężnicy w USA (21), co sugeruje, że istnieje duży potencjał zapobiegania chorobom poprzez poprawę czynników związanych ze stylem życia. Jednak tylko 3,1% uczestników badania przestrzegało stylu życia niskiego ryzyka, który kładł nacisk na ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, utrzymanie prawidłowej wagi, aktywność fizyczną, ograniczenie spożycia alkoholu i unikanie palenia oraz przyjmowanie wystarczającej ilości kwasu foliowego, co pokazuje, że przed nami dużo pracy, aby pomóc ogółowi społeczeństwa w dokonywaniu zdrowszych wyborów.
Dagfinn Aune jest profesorem nadzwyczajnym na Nowym Uniwersytecie w Oslo (Oslo New University College) i pracownikiem naukowym w Norweskim Rejestrze Nowotworów, ma także ugruntowaną pozycję w Imperial Collage w Londynie. Posiada wiedzę z zakresu żywienia klinicznego i zdrowia publicznego (magisterium) oraz stopień naukowy (doktorat) ze zdrowia publicznego. Kilka lat poświęcił na badanie związków pomiędzy czynnikami dietetycznymi, stylem życia a rakiem, chorobami układu krężenia, cukrzycą typu 2 i śmiertelnością. Opublikował ponad 230 artykułów naukowych i ma rozległą internetową sieć międzynarodowych współpracowników.
Rozmawiała: Magda Adamek-Kverneland,
redaktor portalu naturazdrowie.com
Bibliografia:
1. Parkin DM, Bray F, Ferlay J, Pisani P. Global cancer statistics, 2002. CA Cancer J Clin 2005;55:74-108.
2. Armstrong B, Doll R. Environmental factors and cancer incidence and mortality in different countries, with special reference to dietary practices. Int J Cancer 1975;15:617-31.
3. Kono S. Secular trend of colon cancer incidence and mortality in relation to fat and meat intake in Japan. Eur J Cancer Prev 2004;13:127-32.
4. Kolonel LN, Altshuler D, Henderson BE. The multiethnic cohort study: exploring genes, lifestyle and cancer risk. Nat Rev Cancer 2004;4:519-27.
5. Willett WC, Stampfer MJ, Colditz GA, Rosner BA, Speizer FE. Relation of meat, fat, and fiber intake to the risk of colon cancer in a prospective study among women. N Engl J Med 1990;323:1664-72.
6. Giovannucci E, Rimm EB, Stampfer MJ, Colditz GA, Ascherio A, Willett WC. Intake of fat, meat, and fiber in relation to risk of colon cancer in men. Cancer Res 1994;54:2390-7.
7. Pietinen P, Malila N, Virtanen M et al. Diet and risk of colorectal cancer in a cohort of Finnish men. Cancer Causes Control 1999;10:387-96.
8. Terry P, Giovannucci E, Michels KB et al. Fruit, vegetables, dietary fiber, and risk of colorectal cancer. J Natl Cancer Inst 2001;93:525-33.
9. Chan DS, Lau R, Aune D et al. Red and processed meat and colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospective studies. PLoS One 2011;6:e20456.
10. Aune D, Chan DS, Lau R et al. Dietary fibre, whole grains, and risk of colorectal cancer: systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. BMJ 2011;343:d6617.
11. Aune D, Lau R, Chan DS et al. Nonlinear Reduction in Risk for Colorectal Cancer by Fruit and Vegetable Intake Based on Meta-analysis of Prospective Studies. Gastroenterology 2011;141:106-18.
12. Cross AJ, Pollock JR, Bingham SA. Haem, not protein or inorganic iron, is responsible for endogenous intestinal N-nitrosation arising from red meat. Cancer Res 2003;63:2358-60.
13. Aune D, Lau R, Chan DS et al. Dairy products and colorectal cancer risk: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Ann Oncol 2012;23:37-45.
14. Fraser GE. Associations between diet and cancer, ischemic heart disease, and all-cause mortality in non-Hispanic white California Seventh-day Adventists. Am J Clin Nutr 1999;70:532S-8S.
15. Orlich MJ, Singh PN, Sabate J et al. Vegetarian dietary patterns and the risk of colorectal cancers. JAMA Intern Med 2015;175:767-76.
16. Watling CZ, Schmidt JA, Dunneram Y et al. Risk of cancer in regular and low meat-eaters, fish-eaters, and vegetarians: a prospective analysis of UK Biobank participants. BMC Med 2022;20:73.
17. Jun S, Park H, Kim UJ et al. Cancer risk based on alcohol consumption levels: a comprehensive systematic review and meta-analysis. Epidemiol Health 2023;45:e2023092.
18. Botteri E, Borroni E, Sloan EK et al. Smoking and Colorectal Cancer Risk, Overall and by Molecular Subtypes: A Meta-Analysis. Am J Gastroenterol 2020;115:1940-9.
19. Abar L, Vieira AR, Aune D et al. Height and body fatness and colorectal cancer risk: an update of the WCRF-AICR systematic review of published prospective studies. Eur J Nutr 2018;57:1701-20.
20. Pearson-Stuttard J, Papadimitriou N, Markozannes G et al. Type 2 Diabetes and Cancer: An Umbrella Review of Observational and Mendelian Randomization Studies. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2021;30:1218-28.
21. Platz EA, Willett WC, Colditz GA, Rimm EB, Spiegelman D, Giovannucci E. Proportion of colon cancer risk that might be preventable in a cohort of middle-aged US men. Cancer Causes Control 2000;11:579-88
