Ryż (Oryza L.) to znane na wszystkim na świecie zboże rosnące najczęściej w strefie klimatów gorących i ciepłych na całym świecie. Jego największe uprawy znajdują się w Azji południowo – wschodniej, aczkolwiek uprawiany jest również na innych kontynentach (w ponad 100 krajach), a jego eksport sięga nawet 16 mln ton rocznie. Uprawy ryżu opierają się głównie na dwóch gatunkach – Oryza glaberrina (gatunek afrykański) raz Oryza sativa (gatunek azjatycki). Ryż udomowiono ponad 8000 lat temu w Chinach, w dolinie rzeki Jangcy chociaż w jego historii zapisali się nie tylko Chińczycy, ale i inne narody z głowami państw na czele jak perski król Dariusz czy słynny Aleksander Wielki.
Wszelkie dostępne na rynku rodzaje ryżu zawierają w sobie liczne składniki odżywcze przydatne do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu – białko, złożone węglowodany, grono mikroelementów (wapń, fosfor, magnez, fluor, kobalt, selen, mangan, cynk) oraz witaminy (B1, B2, B5, B6, E).
Ryż w naszej diecie zapewnia na długo energię, poprawia sprawność intelektualną, wzmacnia organizm (w tym włosy, kości, skórę, mięśnie), jest niskokaloryczny, działa przeciwbiegunkowo, przyspiesza perystaltykę jelit więc łatwo oczyszcza organizm z toksyn, obniża cholesterol, reguluje poziom krwi, prowadzi do szybkiej utraty wagi, jest odpowiedni dla osób po operacji bariatrycznej, dzieci, starszych, osób na diecie, chorych na schorzenia przewodu pokarmowego, celiaków i nietolerujących gluten. Jest z resztą najbardziej przyswajalnym zbożem w ludzkim organizmie stąd klasyfikuje się go do lekkostrawnych posiłków.
Na rynku dostępnych jest ponad 25 odmian ryżu, ale najczęściej spożywanym jest ryż biały. Jego ogromną zaletą jest krótki czas gotowania, delikatność smaku, szybkie przyswajanie energii i szerokie zastosowanie w kuchni światowej. Przez swoje łatwo sklejające się ziarna nadaje się on do wielu potraw stąd posiada ta szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym jako element kuchni orientalnej i europejskiej. Wykorzystywany jest jako podstawa ryżu z jabłkami, ryżowej owsianki, sushi, waflach, alkoholach (arak, piwo, wino), syropach, w deserach, jogurtach, kleikach, puddingach czy również w potrawach pozbawionych glutenu.
Naturalny, najbardziej wartościowy dla ludzkiego organizmu i najmniej przetworzony. Posiada on sporo błonnika i wiele dobroczynnych składników mineralnych oraz witamin pozytywnie wpływających na obniżenie ciśnienia krwi i redukujących rozwój cukrzycy bądź nowotworów. Jest idealny dla osób będących na diecie gdyż powoduje dłuższe uczucie sytości niż biały ryż. Warto dodawać go do zupy bądź warzyw, aby pozyskać zdrowe węglowodany, ale nie należy spożywać go codziennie, bo zawiera niewielkie ilości niebezpiecznego dla człowieka arsenu. Jego wadą jest zbyt długi czas gotowania (nawet do 35 minut).
Pochodzi z Indii, a jego odmiana (w postaci białej bądź brązowej) zaliczana jest do bardzo szlachetnych. Wykorzystywany jest bardzo często do potraw kuchni orientalnej (zwłaszcza indyjskiej) przez wzgląd na swój charakterystyczny wygląd (długie ziarna) aromat i orzechowy smak. Przez dość niską zawartość sodu oraz tłuszczów nasyconych zaleca się go osobom z chorobami układu krążenia. Jako produkt wysokowęglowodanowy i gęsty energetycznie pomaga też utrzymać zgrabną sylwetkę. Bogaty w liczne witaminy (B1, B6) i mikroelementy (miedź, fosfor, cynk, żelazo) obniża ryzyko wystąpienia raka, wspomaga pracę układu nerwowego i prawidłowe działanie tarczycy. Przez swoje nietypowe właściwości i wygląd sprawdzi się idealnie w potrawie butter chicken, tikka masala, pilaw, curry, sałatach, rybach czy w też duszonych bądź pieczonych mięsach wcześniej zamarynowanych w orientalnych przyprawach (imbirze, cynamonie, kurkumie). Przed gotowaniem warto go jednak moczyć co najmniej 30 minut.
Znany w historii jako przysmak, jedno z ważniejszych źródeł pokarmu i elementy kultury stosowany podczas ceremonii mieszkańców Ameryki Północnej, Indian. Wywodzi się z nasion trawy wodnej. Jego spożycie zapewnia większe uczucie sytości, kontroluje glikemię, chroni przed cukrzycą typu II i wspiera pracę jelit dzięki sporej ilości błonnika (zapobiega zaparciom), ale wystrzegać powinny się go osoby z chorobami jelit i wrzodami. Jest on jednak przydatnym źródłem antyoksydantów (flawonoidów, kwasów fenolowych). Zawiera również witaminy (B3, B3, K) oraz składniki mineralne (potas, foliany, mangan, cynk, żelazo, magnez) odgrywające wielką rolę w prawidłowej pracy ludzkiego organizmu. Ma szerokie zastosowanie w daniach kuchni azjatyckiej, potraw z drobiu, dziczyzny, ryb, owoców morza, słodkich deserach i przekąskach. Bez wątpienia polecany jest osobom chcącym urozmaicić swój jadłospis i odkryć nowe smaki.
W XXI w. ryż nadal jest dla ludności krajów Dalekiego Wschodu symbolem życia, dostatku oraz płodności. W Europie uznawany jest z kolei za podstawowe zboże, pełnowartościowe, bezglutenowe i bardzo smaczne, chętnie z resztą spożywane przez przeciętnego Europejczyka praktycznie w codziennym jadłospisie w potrawach słodkich oraz wytrawnych.
Co ciekawe, dzisiaj istnieje nawet powstała przez niemieckiego lekarza dr Waltera Empner’a w latach 40-tych XX w. dieta ryżowa, która poprawia osobie ją stosującej długość i jakość życia, pomaga usunąć zbędne toksyny z organizmu, a jej skutkiem ubocznym jest szybka utrata wagi. Warto jednak pamiętać, że jest ona zbyt rygorystyczna, monotonna i niedoborowa, aby była stosowana przez dłuższy niż wymagany okres czasu, i choć polecana jest osobom z nadwagą, miażdżycą czy hipercholesterolemią, to jej zbyt długie zażywanie może przyczynić się nie tylko do problemu z przemianą materii, ale i szeregu dolegliwości ze strony organizmu.
Bibliografia:
Booth, M. (2018). Istota ryżu. O duszy japońskiego jedzenia. Tłum. M. Rabsztyn. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kastner, J. (2018). Terapia pożywieniem, Tłum. M. Nizioł – Wojniusz. Wydawnictwo Galaktyka.
Kalwas, P. I. (2022). Marhaba. Witaj w kuchni z czterech stron świata. Wielka Litera.
Kowalczyk, B. (2024). Want a bite?: wokół ryżu. Wydawnictwo Znak Horyzont.
ur. 16.09.1992 w Kędzierzynie Koźlu. Z wykształcenia historyczka - archiwistka, polonistka oraz teolog kultury. Rozprawę doktorską przygotowuje na temat epidemii morowej zarazy w dawnej Polsce. Od kilku lat archiwistka w Kurii Diecezjalnej w Opolu, redaktorka w miesięczniku „Wobec” i wydawnictwie „Pharmacopola”, członkini Polskiego Towarzystwa Historyków Oddział w Opolu oraz studentka orientalistyki UO. Zainteresowania badawcze związane z historią medycyny, literaturą staropolską, hagiografią i orientem chrześcijańskim. Autorka ponad 80 publikacji naukowych i popularno-naukowych z zakresu medycyny dawnej i literatury XVI – XIX wieku.