Oksytocyna to hormon znany nam od bardzo dawna, był też pierwszym hormonem zsyntetyzowanym syntetycznie, w świetle najnowszych badań odsłaniają się jego nowe, nieznane nam dotąd oblicza. O tych, nowych nam powiązaniach będzie właśnie mowa. Okazuje się, że oksytocyna jest skorelowana m. in. z procesem zaufania.
Oksytocyna to bardzo mała cząsteczka – składa się zaledwie z 9 aminokwasów, ale ma duży wpływ na nasz organizm i sposób jego funkcjonowania. Jest to neurohormon, bierze czynny udział w przekazywaniu informacji w mózgu. Oksytocyna jest produkowana przez podwzgórze, a następnie przedostaje się do tylnego płata przysadki mózgowej. Stamtąd może być uwalniana do krwi. Odgrywa ważną rolę w okresie przygotowań do porodu i w okresie laktacji. Jest to hormon przeciwlękowy i przeciwdepresyjny. Oksytocyna i jej receptory są rozmieszczone w ciele migdałowatym, hipokamnie, nerwie błędnym i poprzez te powiązania ma wpływ na relacje społeczne i więzi. Oksytocyna odpowiada za nasze zachowania w społeczeństwie, w aspektach pozytywnych. Skłania nas do optymistycznego nastawienia do świata i ludzi, wspiera proces budowania zaufania. Początkowo sądzono, że oksytocyna jest wyłącznie żeńskim hormonem reprodukcyjnym, z czasem okazało się jednak, że jest produkowana również u mężczyzn. Ma swoje powiazanie z seksem i uwalnia się podczas stosunku seksualnego. Po stosunku sprzyja zacieśnianiu się więzi emocjonalnej pomiędzy partnerami, wywołuje uczucie bliskości, przywiązania i miłości.
Oksytocyna odgrywa również dużą rolę w procesie allostazy, czyli uzyskiwania nowego stanu równowagi w reakcji na stres. Wiemy dziś, że oksytocyna zmniejsza aktywność osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, dzięki czemu reguluje reakcje autonomiczne na stres, zmniejsza także lęk i ułatwia naszemu organizmowi adaptowanie się do nowej sytuacji. Oksytocyna, produkowana przez podwzgórze i uwalniana przez przysadkę mózgową, jest zarówno hormonem, jak i neuroprzekaźnikiem, odgrywając kluczową rolę w mózgu w tworzeniu więzi społecznych, regulacji stresu i poczucia zaufania. Ma działanie uspokajające, powiązanie z empatią i budowanie trwałych relacji. Jednym z tych ważnych powiązań jest wyzwalanie i budowanie zaufania.
W proces zaufania zaangażowane są trzy kluczowego obszary w mózgu. Są nimi: ciało migdałowate, kora przedczołowa i prążkowie. Ciało migdałowate to nasz detektor strachu. Aktywuje się, gdy dostrzegamy zagrożenie – w tym ryzyko zdrady lub osądu. Kora przedczołowa, ta część mózgu pomaga nam kontrolować emocje i podejmować przemyślane decyzje Ocenia czy powinniśmy podjąć ryzyko i narazić się na niebezpieczeństwo. Z kolei prążkowie odpowiada za uczenie się i nagradzanie. Pamięta doświadczenia, w których zaufanie zostało nagrodzone lub ukarane. Nasz mózg ocenia zaufanie niemalże błyskawicznie, często w milisekundach! Wychwytuje drobne sygnały, takie jak mimika twarzy, ton głosu, mowa ciała. Jeśli ktoś wydaje się godny zaufania, mózg się uspokaja. Jeśli natomiast odczyta sygnały przeciwne, aktywują się nasze instynkty obronne. Zaufanie jest nie tylko sprawą emocji, ale także procesem biochemicznym, zachodzącym w mózgu. Nasz mózg posiada własny zestaw narzędzi do budowania zaufania! Jednym z kluczowych czynników jest właśnie oksytocyna, często określana jako „hormon więzi” lub „cząsteczka zaufania”. Jest ona fundamentem relacji międzyludzkich. Dzięki badaniom prowadzonym przez dr Paula Zaka wiemy dziś, że kiedy ludzie sobie wzajemnie ufają, poziom oksytocyny wzrasta. Pozytywne sygnały społeczne, jakie otrzymujemy i odbieramy z zewnątrz, takie jak dotyk, kontakt wzrokowy, miłe słowa czy akty dobroci, powodują wydzielanie oksytocyny. Oksytocyna likwiduje lęk i zwiększa poczucie bezpieczeństwa, co z klei sprawia, że stajemy się bardziej otwarci na innych. Zatem w bardzo realnym sensie zaufanie zmienia chemię naszego mózgu.
Zaufanie leży u podstaw wszelkich naszych relacji. Kiedy ufamy, czujemy się bezpiecznie. Kiedy czujemy się bezpiecznie, otwieramy się. Kiedy się otwieramy nasza więź pogłębia się. A to jeszcze bardziej wzmacnia zaufanie. Możemy także użyć stosownej metafory. Zaufanie jest jak ogród, wymaga codziennej pielęgnacji i troski.
Zaufanie to niewidzialna, potężna siła, która jest spoiwem wszystkich relacji międzyludzkich. Jest niezbędna w przyjaźniach, rodzinie, związkach i relacjach, grupach, społecznościach. Zaufanie jest fundamentem różnych pozytywnych postaw i zachowań. Kiedy istnieje zaufanie, otwieramy się, czujemy się bezpiecznie, komunikujemy się bardziej szczerze, jesteśmy ufni, uczymy się i rozwijamy razem, znajdujemy kreatywne rozwiązania dla wyzwań.
W budowaniu zaufania niebagatelną rolę odgrywają zwierzęta, zwłaszcza te udomowione, psy, koty. Są znane od dawna ze swojej pogłębionej więzi z człowiekiem, oferując mu towarzystwo, pocieszenie i wsparci. Najnowsze badania i opinie ekspertów dowodzą, że zwierzęta odgrywają znaczną rolę w nauczaniu nas zaufania, zarówno o tym, jak je budować, jak i jak je ofiarować. W tej samej linii co psy i koty, plasują się także konie i delfiny. One również znane są ze swoich terapeutycznych właściwości i nawiązywania kontaktu z dziećmi na wiele niewerbalnych sposobów. Właśnie ta niewerbalna komunikacja jest tutaj szalenie istotna i ważna. Psy i koty są niezwykle wrażliwe na ludzkie emocje, odczytują je znakomicie i bezbłędnie. Uczą nas wrażliwości i komunikacji niewerbalnej, które są niezbędne do budowania zaufania. Mogą pomóc nam poczuć się bezpiecznie emocjonalnie. Przywracają wiarę gdy ją zatraciliśmy z jakiegoś powodu. Ádam Topál – węgierski badacz i psycholog, znany z badań nad poznaniem zwierząt, w badaniu z 2005 roku wykazał, że psy potrafią rozróżnić różne ludzkie emocje, takie jak radość i gniew, odczytując mimikę twarzy, działając w ten sposób jak nasze „emocjonalne lustro”. Koty, choć bardziej niezależne, okazują również zaufanie, szukając głaskania lub podążając za swoimi właścicielami. Sama czynność głaskania wyzwala również uwalnianie oksytocyny, „hormonu więzi”, dzieje się to zarówno u ludzi jak i u zwierząt, co dodatkowo wzmacnia relację i więź między człowiekiem i zwierzęciem. Gdy głaszczemy zwierzęta wzrasta nasz poziom oksytocyny, ale także obniża się poziom kortyzolu „hormonu stresu”, promując poczucie bezpieczeństwa i otwartość emocjonalną. Ten uspokajający efekt wpływa korzystnie zwłaszcza na osoby, które doświadczyły w przeszłości traumy, a teraz mogą ponownie budować swoje zaufanie na nowo. Zaufanie jest postawą, a może wzorcem, które kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. Dobrą wiadomością jest to, że nawet gdy utracimy zaufanie, możemy budować je na nowo.
Istnieją oczywiście sposoby na zwiększenie poziomu oksytocyny, kluczowe znaczenie mają tutaj: dotyk, przytulanie, masaż, zakochanie, seks, karmienie piersią, uprawianie sportu (np. bieganie), interakcje człowiek – zwierzę, w szczególności chodzi o interakcje człowiek – pies, człowiek – kot, ale też człowiek – delfiny, dalej muzykoterapia. Oksytocyna nazywana jest hormonem miłości, trudno się zresztą dziwić, skoro ma tak bliskie i bezpośrednie powiązania z bliskością przytulaniem, kochaniem, miłością, współżyciem seksualnym, więziami społecznymi i relacjami, macierzyństwem, porodem, optymizmem, zaufaniem, regulacją antystresową. O tych wszystkich, wymienionych powyżej korzyściach, jakie oferuje nam oksytocyna wiadomo, że pochodzą i są wywoływane wyłącznie przez oksytocynę produkowaną przez nasz własny organizm. Oksytocyna podawana z zewnątrz może aktywować zarówno oksytocynę, jak i receptor wazopresyny, a ta druga działa jak wiemy, zupełnie przeciwstawnie do oksytocyny. To, jak zadziała oksytocyna jest zależne od dawek jej podania, iniekcji zewnętrznej. Poza tym nie u każdej osoby, jej aktywność będzie taka sama. Receptory oksytocyny i ich działanie są dostrojone epigenetycznie, co oznacza, że mogą różnić się u ludzi, zwłaszcza we wczesnym okresie życia. U różnych osób mogą ujawnić się po podaniu oksytocyny różne efekty terapeutyczne.
Istnieją sposoby na budowanie i uczenie się zaufania od nowa. Jednym z takich ćwiczeń jest praktykowanie uczciwości w małych krokach. Dotrzymywanie obietnicy składanej sobie. To sprzyja budowaniu poczucia własnej wartości i zaufaniu. Może to być coś tak prostego, jak picie wystarczającej ilości wody w ciągu każdego dnia. Drugim krokiem jest stawianie rozwoju ponad perfekcję. Wówczas możemy dopuścić błędy i niedoskonałości. Uczymy się na błędach zamiast wymagać od siebie perfekcji. Dobrze jest zaakceptować wrażliwość i bezpieczeństwo emocjonalne. Pozwól sobie i innym na bycie wrażliwym bez osądzania. Stań się obserwatorem empatycznym swoich własnych emocji, zamiast spieszyć się z ich naprawianiem. Bezpieczeństwo emocjonalne to klucz do budowania zaufania. Patrzy na każdego człowieka jak na lustro i nauczyciela. Ludzie, którzy stawiają ci wyzwania, dają ci szansę do rozwoju. Kiedy pojawia się konflikt, zmień swoją perspektywę na postawę zadawania sobie pytania: czego ja mogę się z tego nauczyć? Poddaj się rytmowi życia, zaufaj głębszemu porządkowi i procesowi. Oddanie kontroli otwiera nas na zaufanie procesowi życia. Wreszcie stawaj sę zmianą, którą chcesz zobaczyć. Zaufanie zaczyna się od ucieleśnienia cech, których poszukujesz. Uczciwości, współczucia, integralności. Każdego dnia możesz zadawać sobie pytanie: Jakiej cechy pragnę najbardziej i jak mogę ją urzeczywistnić?
