Żywienie człowieka, jak z resztą każdego żywego organizmu, związane jest ze spożywaniem i przyswajaniem pokarmu. Rozwój cywilizacyjny ludzkości od zawsze łączył się ściśle z zaspokajaniem tej podstawowej, ale jakże ważnej potrzeby fizjologicznej.
Początkowo homo sapiens żywił się głównie owocami, liśćmi, korzonkami roślin, ubogacając swój jadłospis owadami, mięczakami bądź jajami dzikiego ptactwa czy gadów. Z czasem
doszło do tego polowanie na zwierzynę, włączając w dietę mięso, a następnie poprzez osiadły tryb życia uprawa roli i hodowla zwierząt. Dzięki hodowli człowiek zaczął spożywać wspomniane jajka, ale już nie tylko od dzikiego, ale również udomowionego ptactwa – kur, przepiórek, perliczek czy kaczek (choć te zdecydowanie rzadziej). To wszystko bowiem ułatwiło ówczesnym społecznościom zaspokojenie ich potrzeb pokarmowych i stworzyło podstawy do naszej cywilizacji.
Dzisiaj w obrocie handlowym są całe jajka (świeże bądź mrożone), a nawet pozbawione już skorupy masy jajeczne, głównie mrożone, suszone lub zagęszczane. Mimo swoich przeróbek, jajko nadal jest bardzo wartościowe albowiem tak jak inne produkty odzwierzęce dostarcza nam odpowiednią ilość białka (stanowi ono 12,5% części jadalnej jajka). Spośród wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego białko zawarte w jajku ma jednak największą wartość biologiczną.
Jajko to bardzo dobre źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Występują w nim witaminy głównie grupy B (B9, B2, B12), A, E, D i K, aczkolwiek ich zawartość jest
zmienna i uzależniona w dużej mierze od pory roku i składu paszy kur. Posiadają one również w swoim składzie kwas pantotenowy i ryboflaminy jako źródło składników mineralnych zależne od zawartości żelaza i związków fosforu, siarki. Jajka dostarczają tez ludzkiemu organizmowi dużo potasu, wapnia i licznych mikroelementów jak jod, mangan, selen, cynk, miedź czy kobalt.
Wartość energetyczna jajek to najczęściej 160 kcal na 100 gram, stąd uznawane są za niskokaloryczne. Większą wartość ma jednak już jego forma zagęszczona lub suszona.
Bardzo odżywcze jest z resztą samo żółtko, które w 100 gramach ma ponad 350 kcal
(przez wzgląd na skoncentrowane w nim lipidy). Z kolei jego białko to zaledwie 45 kcal na 100 gram i polecane jest osobom na przeróżnych dietach redukcyjnych nadmierną masę ciała, ale posiada niewiele żelaza, fosforu, wapnia. Uważa się, że zjedzone rano dostarcza organizmowi wiele niezbędnych składników odżywczych na cały dzień. W przypadku osób nie spożywających produktów zwierzęcych (głównie wegetarianie, weganie), jajka zastępują
tofu tworząc z niego potrawy „a’la jajeczne” jak tofucznicę, omlety na bazie tofu czy oszukane „jajka w majonezie”.
Spożywanie jajek, wedle badań, ma zbawienne właściwości dla pracy organizmu. WHO uznała, że jego białko jest wzorcowe, łatwo przyswajalne. Bez wątpienia przyczyniają się też do ochrony przed anemią (przez wzgląd na sporą zawartość żelaza potrzebnego do produkcji hemoglobiny), stabilizacji poziomu cukru, utrzymując uczucie sytości i usprawniając proces odchudzania. Żółtko jajka zawiera luteinę poprawiającą widzenie, zapobiegającą zwyrodnieniu plamki żółtej, chroniącą gałkę oczną przed promieniowaniem, obniżającą ryzyko wystąpienia raka jelita grubego, chorób serca i problemów z układów krwionośnym. Jajka bowiem chronią przed zawałem mięśnia sercowego, miażdżycą, choroba wieńcową i udarem. Będąc doskonałym źródłem choliny, potrzebnej do naszej pracy mózgu, mogą one usprawnić jego lepsze i dłuższe funkcjonowanie budując np. neurony i komórki glejowe. Mitem jest jednak fakt, że nie można ich spożywać ze względu na cholesterol, albowiem codzienne zjadanie jajka jest idealnym sposobem na zapewnienie organizmowi wartości odżywczych, a o ile posiadają one cholesterol to i lecytynę, która ogranicza jego odkładanie w organizmie. Zdrowotne właściwości wykazują też gdy chodzi o ludzkie mięsnie, kości i żeby, bo ich białko to budulec tkanki mięśniowej, a występująca w nich witamina D wpływa na przyswajanie wapnia, wzmacniając wspomniane kości i zęby. Tak o to jajka były od zawsze jednym z elementów diety, począwszy od mikroorganizmów, dinozaury, drapieżniki… na ludziach kończąc. Wedle wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia można zjadać nawet do 10 jajek na tydzień, aczkolwiek dietetycy są odmiennego zdania i zalecają spożycie 1 jajka dziennie, 7 żółtek tygodniowo, a białka bez ograniczeń. Faktem jest, że osoby z nieco podniesionym cholesterolem powinny raczej ograniczyć do
2-3 na tydzień.
Ten wysoko wartościowy produkt ma szerokie zastosowanie w kuchniach całego świata i na jego bazie tworzone są liczne potrawy. Dominującą rolę ma jajko bez wątpienia na polskim stole, gdzie używane jest między innymi w potrawach wielkanocnych (jajka z majonezem, jajka do sosu tatarskiego, pisanki do koszyczka wielkanocnego, jajka gotowane do żuru etc), ale i jako jajko faszerowane nadzieniami, sadzone, jajecznica, jajko smażone, gotowane na miękko, element naszych sałatek z kurczakiem, zupy szczawiowej, składnik wyrobów cukierniczych, pierogów, naleśników, omletów. Równie ważne są one w kuchni francuskiej w przypadku słodyczy np. w tworzeniu słynnego deseru crème brulle oraz w kuchni angielskiej gdzie podstawą typowego śniadania są kiełbaski, fasolka i oczywiście osławione już jajka na bekonie.
Ogółem jajka są bardzo dobrze zbilansowanym produktem, które warto włączać do naszej codziennej diety, nie tylko na czas samych Świąt Wielkiej Nocy. Wspomagają one bowiem pracę ludzkiego organizmu nie tylko od środka, ale również od zewnątrz, wpływając pozytywnie na kondycję skóry, włosów czy paznokci (w postaci jajecznych maseczek).
Warto jednak przy ich spożywaniu pamiętać aby tuż przed ich użyciem koniecznie umyć je gorącą wodą unikając tym zagrożenia groźną dla naszego zdrowia salmonellą, a przetwory z jaj poddać obowiązkowej obróbce termicznej. Ta jakże doskonała forma pokarmu jest dla ludzkości darem, z jakiego powinniśmy bez obaw korzystać. Czy jajko jest więc zdrowe? Z pewnością tak!
Bibliografia:
Bylinowska, Mity żywieniowe, Kraków 2021.
Clayton, Dobre odżywianie Twoim najlepszym lekarstwem, Warszawa 2019.
Gawęcki, L. Hryniewiecki, Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Warszawa 2000.
Jabłoński, Vademecum żywienia człowieka, Warszawa 2016.
Reay, Historia kuchni, przeł. A. Kunnicka, Warszawa 2014.
ur. 16.09.1992 w Kędzierzynie Koźlu. Z wykształcenia historyczka - archiwistka, polonistka oraz teolog kultury. Rozprawę doktorską przygotowuje na temat epidemii morowej zarazy w dawnej Polsce. Od kilku lat archiwistka w Kurii Diecezjalnej w Opolu, redaktorka w miesięczniku „Wobec” i wydawnictwie „Pharmacopola”, członkini Polskiego Towarzystwa Historyków Oddział w Opolu oraz studentka orientalistyki UO. Zainteresowania badawcze związane z historią medycyny, literaturą staropolską, hagiografią i orientem chrześcijańskim. Autorka ponad 80 publikacji naukowych i popularno-naukowych z zakresu medycyny dawnej i literatury XVI – XIX wieku.