Niedobór niektórych witamin z grupy B — najczęściej witaminy B12 i kwasu foliowego (B9) — może prowadzić do objawów psychicznych (np. depresji, zaburzeń poznawczych, a w skrajnych przypadkach — objawów psychotycznych). To jednak nie znaczy, że „witamina B powoduje choroby psychiczne” w sensie prostego, jednoczynnikowego mechanizmu — wpływ jest złożony, zależy od poziomów w organizmie, wieku, stanu zdrowia i współistniejących czynników. Poniżej wyjaśniam, na czym polega związek, co mówią badania i jakie są rekomendacje ekspertów.
Witamina B to nie jedna substancja — to grupa kilkunastu związków (B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9 — foliany, oraz B12) biorących udział w przemianach energetycznych, produkcji neuroprzekaźników (np. serotoniny, dopaminy), syntezie DNA i metabolizmie homocysteiny. Te funkcje są fundamentalne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego — stąd potencjalny wpływ na nastrój, koncentrację i pamięć.
Niedobór B12 → objawy neurologiczne i psychiczne.
W literaturze klinicznej dobrze udokumentowano, że niedobór kobalaminy (B12) może powodować zaburzenia neurologiczne i objawy psychiczne: zmęczenie, depresję, zaburzenia pamięci, a w skrajnych przypadkach — psychozy i otępienie. U osób starszych B12 często daje mniej typowe objawy (np. bez klasycznej anemii), dlatego może być nierozpoznany.
W badaniach populacyjnych istnieje związek między niskimi poziomami B (zwłaszcza B9 i B12) a wyższym ryzykiem depresji czy zaburzeń poznawczych.
Meta-analizy i przeglądy wykazują, że niskie spożycie lub niskie stężenia we krwi są częściej spotykane u osób z depresją. Jednak korelacja nie dowodzi prostej przyczynowości — osoby z depresją mogą jeść gorzej, mieć przewlekłe choroby czy zaburzone wchłanianie, co wpływa na poziomy witamin.
Suplementacja — wyniki mieszane.
Badania kliniczne i metaanalizy pokazują rozbieżne wyniki: u osób z udokumentowanym niedoborem suplementacja B12 (czasem w połączeniu z folianami) często poprawia objawy neurologiczne i może wspomagać leczenie depresji. Natomiast u ogólnej populacji bez jawnych niedoborów, masowe suplementowanie nie przynosi jednoznacznych korzyści w leczeniu depresji. Niektóre nowsze analizy sugerują korzystny efekt u osób starszych lub z podwyższonym poziomem homocysteiny.
B12 i foliany biorą udział w tzw. metylacji — procesach biochemicznych ważnych dla syntezy neuroprzekaźników i utrzymania osłonek mielinowych. Zaburzenia w jednym z ogniw tej ścieżki mogą sprzyjać zaburzeniom nastroju i funkcji poznawczych.
NHS / placówki medyczne (w tym Mayo Clinic): ostrzegają, że niedobór B12 może dawać objawy psychiczne (depresja, zaburzenia pamięci, dezorientacja) i dlatego przy objawach psychiatrycznych warto wykluczyć przyczyny organiczne — prosty test krwi może to sprawdzić. Leczenie niedoboru (doustne lub iniekcyjne) często odwraca objawy, jeśli reakcja nastąpi wcześnie.
Przeglądy naukowe / psychiatra-geriatra: Przeglądy systematyczne i eksperci podkreślają, że suplementacja ma największy sens u osób z wykazanym niedoborem, u seniorów oraz tam, gdzie występuje podwyższona homocysteina. Nie rekomendują rutynowego suplementowania wszystkich pacjentów z depresją bez badań poziomu witamin.
Polscy eksperci i wydarzenia naukowe: w Polsce rośnie świadomość kliniczna — w 2025 odbywały się webinary i konferencje poświęcone roli B12 w zdrowiu psychicznym, zachęcające do screeningu grup ryzyka (weganie, osoby starsze, choroby przewodu pokarmowego). To potwierdza trend: diagnozować, a nie zgadywać.
– osoby starsze (problemy z wchłanianiem),
– weganie i surowi wegetarianie (B12 w dużej mierze w produktach zwierzęcych),
– osoby z chorobami przewodu pokarmowego (np. celiakia, choroba Crohna),
– pacjenci po operacjach żołądka, przyjmujący niektóre leki (np. inhibitory pompy protonowej długotrwale).
1. Nie panikuj, ale sprawdź. Przy przewlekłej zmianie nastroju, pogorszeniu pamięci czy nowych objawach psychotycznych warto oznaczyć poziom witaminy B12, kwasu foliowego i — przy podejrzeniu — metylomalonianu (MMA) lub homocysteiny. To proste badania krwi.
2. Leczyć niedobór to medyczne działanie — nie „domorosłe” eksperymenty. Suplementacja ma sens, gdy wykryto niedobór lub jeśli lekarz zaleci (np. zastrzyki B12 w ciężkich przypadkach). Samowolne, długotrwałe przyjmowanie bardzo wysokich dawek bez nadzoru nie jest zalecane.
3. U osób z depresją: badaj, nie zastępuj leczenia. Jeśli masz diagnozę depresji, suplementy B mogą być wsparciem tylko gdy istnieje niedobór — nie zastępują psychoterapii ani leków antydepresyjnych.
Witamina B (a zwłaszcza B12 i B9) może być istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie psychiczne — ale głównie gdy jest brak tej witaminy. Nie można jednak obciążyć witaminy B etykietą jedynego „winowajcy” problemów psychicznych: zaburzenia nastroju mają wieloczynnikowe przyczyny (genetyka, środowisko, stan fizyczny, stres, leki). Dlatego rozsądne podejście to: kontrola poziomów u osób z objawami lub w grupach ryzyka i leczenie potwierdzonych niedoborów w porozumieniu z lekarzem.
Źródła:
NHS — „Vitamin B12 or folate deficiency anaemia” (informacje o objawach psychicznych).
Mayo Clinic — FAQ: „Vitamin B-12 and depression”.
Przeglądy systematyczne i metaanalizy dotyczące B-witamin i zdrowia psychicznego (Young 2019; inne przeglądy 2023–2025).
Nowsze przeglądy i artykuły specjalistyczne opisujące neuropsychiatryczne objawy niedoboru B12 (2022–2025).
Materiały i webinary polskie poświęcone roli B12 w zdrowiu psychicznym (2025).
