Wydawałoby się, że temat uzależnień dotyczy głównie osób w młodym wieku, ale statystyki pokazują, że bardzo wiele osób starszych również uzależnia się – tym razem od leków. Przodująca grupa leków, od których uzależniają się osoby starsze to benzodiazepiny – leki psychotropowe, często przepisywane nie tylko przez psychiatrów, ale i przez lekarzy innych specjalizacji. Rozmawiamy z lek. med. Radosławem Kędzierawskim, który na co dzień przyjmuje pacjentów w Przychodni Lekarzy Rodzinnych NZOZ Sanmed w Chełmie.
Benzodiazepiny są wspólną nazwą grupy leków o podobnym mechanizmie działania tj. nasileniu działania naturalnego neuroprzekaźnika kwasu gamma amino-masłowego na receptor GABA. Wszystkie leki z tej grupy wywierają działanie uspokajające, przeciwlękowe, nasenne, rozluźniające mięśnie i przeciwdrgawkowe. Lekarze zazwyczaj przepisuje te leki pacjentom cierpiącym na zaburzenia lękowe np. napady paniki. Mają one swoje zastosowanie w krótkotrwałym leczeniu bezsenności, w terapii schorzeń neurologicznych przebiegających ze wzmożonym napięciem mięśni szkieletowych, a także stosowane są do przerywania napadów padaczkowych.
Według moich obserwacji, to kobiety w podeszłym wieku, najczęściej sięgają po te leki – choć nie jest to regułą. A najczęstszym powodem ich zastosowania – i niestety często również nadużywania tych leków jest bezsenność i zaburzenia lękowe.
Swoją popularność leki te zawdzięczają swojemu szybkiemu działaniu. Szybkie znoszenie objawów nerwicowych, lęków oraz działanie nasenne jest postrzegane przez pacjentów pozytywnie rzeczywiście jest dobre w niektórych schorzeniach. Jednakże ważne jest to, że leki te mogą być stosowane tylko przez krótki okres czasu i pod kontrolą lekarza. Wielu pacjentów woli jednak „iść na skróty”, a przecież leczenie np. zaburzeń lękowych nie polega na wzięciu “magicznej tabletki” – wymagane jest leczenie w poradni psychologicznej, co z kolei wymaga czasu i nakładów finansowych. Niektórzy uważają, że łatwiej jest przyjąć benzodiazepinę niż podjąć długotrwałą terapię.
Zgadza się. Oprócz swoich terapeutycznych właściwości benzodiazepiny są lekami silnie uzależniającymi. Leki te należy stosować krótko i pod ścisłą kontrolą lekarza. W praktyce dość często zdarzają się pacjenci przewlekle stosujący te leki, wskutek czego są oni uzależnieni od tych substancji.
Często próby odstawienia tych leków, najczęściej pod kontrolą psychiatry nie przynoszą pożądanych rezultatów. Do typowych objawów przy stosowaniu tych leków należą senność, zawroty głowy, pogorszenie sprawności psychoruchowej. Zwiększa się też ryzyko upadków, występują zaburzenia pamięci i zaburzenia widzenia. Leków tych nie należy nigdy nagle odstawiać. Do objawów zespołu abstynencyjnego należą lęk, niepokój, bezsenność, możliwość wystąpienia napadu padaczkowego, halucynacje, nadmierna potliwość oraz zaburzenia rytmu serca. Dlatego jest to bardzo istotne, aby pod kontrolą lekarza, powoli zmniejszać ich dawkę, aż do całkowitego odstawienia – jest to jednak proces długotrwały i stopniowy.
Uzależnieni pacjenci są wyzwaniem dla lekarza. Zdarzało mi się wielokrotnie spotykać pacjentów, którzy posuwali się do mówienia nieprawdy, aby tylko wymusić na mnie przepisanie danego leku. Słyszałem z mediów o pacjentach fałszujących recepty lekarskie po to, aby dostać taki lek w aptece. Należy pamiętać, że są to chorzy pacjenci, wymagający pomocy – czyli profesjonalnej próby odstawienia tych substancji oraz dalszej pomocy psychologicznej.
Leczenie uzależnienia od benzodiazepin powinien przeprowadzić psychiatra. Jest to leczenie długotrwałe, często trwające nawet kilka lat. Czas takiego leczenia uzależniony jest od wcześniejszej długości okresu przyjmowanie leków z tej grupy. Najczęściej lekarz psychiatra w takich sytuacjach stosuje leki przeciwdepresyjne. I choć jest to proces stopniowy i długotrwały, to efekty niestety czasem nie są zadowalające.
Psychiatrzy uważają że przy długotrwałym stosowaniu tych leków liczonych w latach, odstawienie ich praktycznie nie jest możliwe. W każdym przypadku jednak należy starać się pomóc choremu człowiekowi.
Należy zdecydowanie podkreślić, że benzodiazepiny są skutecznymi lekami, które należy stosować tylko przez pewien okres – w czasie liczonym w tygodniach i zawsze pod kontrolą lekarza. Pacjent z silnymi zaburzeniami emocjonalnymi powinni szukać pomocy profesjonalnej w poradni psychologicznej i poradni zdrowia psychicznego. Można przy tym wspomagać się naturalnymi produktami, takimi jak ashwagandha.
Osobiście zdecydowanie zalecam wszystkim pacjentom zdrowy tryb życia z naciskiem na aktywność fizyczną w ilości nie mniejszej niż 180 min tygodniowo. Często daje to dużo lepsze rezultaty niż leczenie farmakologiczne.
Rozmawiała: Magda Adamek-Kverneland
Specjalista medycyny rodzinnej w Przychodni Lekarzy Rodzinnych NZOZ Sanmed w Chełmie