„Orthorexia” – dosłownie oznacza „prawidłowy apetyt” („ortho” – prawidłowy; „orexis” – apetyt). Orthorexia nervosa jest zaś obsesją, którą trafnie nazwano: „choroba ukryta jako zaleta”, wiąże się ona ze zdrową żywnością. Inne źródła podają, że ortoreksja to: „postępująca obsesja na punkcie zdrowego odżywiania, która charakteryzuje się restrykcyjną dietą, ustalonymi wzorcami jedzenia i sztywnym unikaniem żywności uważanej za niezdrową lub nieczystą”.

Mimo że jest to spowodowane chęcią osiągnięcia optymalnego stanu zdrowia, ortoreksja może prowadzić do niedoborów żywieniowych, powikłań medycznych i złej jakości życia. Jest to wyraźny wzorzec zachowania, często obserwowany przez lekarzy, ale ortoreksja wciąż nie jest zbyt popularna i nie jest jeszcze formalnie uznawana za zaburzenie psychiczne.

Charakterystyka

Ortoreksja często jest opisywana także jako chora fascynacja na punkcie biologicznie czystej żywności, wolnej od pestycydów, herbicydów i innych sztucznych substancji. Osoby z ortoreksją stosują ścisłą dietę i mogą być wegetarianami, frutarianami lub witarianami (osoby spożywające surową żywność). Odrzucają natomiast różne rodzaje żywności ze względu na ich skład lub przetworzenie. Utrzymanie diety o takich cechach może powodować niedobory żywieniowe. Chorzy odmawiają jedzenia poza domem, ponieważ nie ufają producentom ani restauratorom, unikają spotkań grupowych i dystansują się od swoich przyjaciół i krewnych.

Etapy choroby

Częścią obsesyjnego rytuału są również metody przygotowania pokarmów (szczególny sposób cięcia warzyw) i stosowanych materiałów (tylko ceramika lub tylko drewno). Konfiguracja codziennej diety, która zajmuje dużo czasu, może być podzielona na cztery fazy:

• pierwsza – poświęcona myśleniu z troską i ostrożnością o tym, co będzie spożywane tego dnia lub następnego;
• druga – odnosi się do dokładnego i hiperkrytycznego pozyskania każdego składnika; 
• trzecia – skupia się na kulinarnym przygotowaniu tych składników, musi się ona składać z techniki i procedury, które nie są powiązane z zagrożeniem dla zdrowia; 
• czwarta – etap zadowolenia, komfortu lub poczucia winy w oparciu o odpowiednie egzekwowanie trzech poprzednich faz. 

Jeżeli któraś z tych faz zostanie przeprowadzona nieprawidłowo lub jest niemożliwa do wykonania, u chorego pojawi się poczucie winy i przeświadczenie o naruszeniu zasad zdrowego odżywiania.

Objawy ortoreksji

Objawy ortoreksji wykraczają poza zwykłe preferencje i zainteresowanie zdrowym odżywianiem. Osoba z ortoreksją może doświadczać:

• silnego niepokoju związanego z wyborami żywieniowymi, szczególnie wokół diety niespełniającej osobistych wysokich standardów „czystości”;
• izolacji społecznej, ponieważ osoba wycofuje się z działań i stroni od ludzi, którzy nie są zgodni z jej ścisłym reżimem dietetycznym;
• poczucia winy po „wpadkach”;
• podwyższonej samooceny podczas spożywania pokarmów, które są „zdrowe”;
• wahań nastroju, niepokoju, a nawet depresji.

Są to wszystkie znaki ostrzegawcze, że obsesja przekształca się w poważne zaburzenie odżywiania.

Leczenie

Nadal trwają badania nad skutecznością leczenia ortoreksji, chociaż zaproponowano już sugestie dotyczące najlepszych praktyk. Idealna interwencja obejmuje zaangażowanie zespołu medycznego, w którego skład wchodzą: lekarze, psychoterapeuci i dietetycy; tak aby połączenie leków, terapii poznawczo-behawioralnej i psychoedukacji mogło być stosowane przy ścisłym monitorowaniu w warunkach ambulatoryjnych. W przypadku znacznej utraty masy ciała i niedożywienia, wskazane jest umieszczenie chorego w warunkach szpitalnych, pod okiem lekarzy doświadczonych w praktyce przywracania normalnego sposobu żywienia.

Przeczytaj także: Dieta Horaka i jej wpływ na zdrowie

Bibliografia:

1. Davidson K., Orthorexia Nervosa: Signs, Symptoms, and Treatment of a Misunderstood Eating Disorder, Healthline, 2022.
2. Davis K., What is orthorexia? Everything you need to know, Healthline, 2020.
3. DerSarkissian C., Orthorexia, WebMD, 2022.
4. Gregorczyk K., Zaburzenia odżywiania – postępowanie dietetyczne, 2019.
5. Koven N.S., The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspective, Dove Press Journal, 2015.

Klaudia Gregorczyk